Redactie meestervertellers 2013

De elf van 2013

Een spanningsboog, een verhaallijn, goed uitgewerkte personages, een vloeiende stijl, oog voor detail, een trefzeker spel van beeld en taal. Het is niet zo moeilijk een goed van een slecht verhaal te onderscheiden. Een goed verhaal lees je in één ruk uit, een slecht verhaal doet je al na een paar zinnen verveeld afhaken. Een goed verhaal is literatuur.

Moeilijker is het om een klassieke reportage van verhalende journalistiek te onderscheiden. Bij dag- en weekbladen wordt steeds minder geld, tijd en ruimte besteed aan het genre. Een paar quotes, een snelle beschrijving en een uitsmijter zijn al snel voldoende om de krant te halen. Voor onderzoeksjournalistiek willen hoofdredacties nog weleens in de bus blazen, maar in goede verhalen lijkt steeds minder te worden geïnvesteerd. Dat is doodzonde.

Toch zijn er ondanks het voortwoekerende format-denken in kranten, op radio en tv ook nieuwe initiatieven die hoopvol stemmen. Wat vroeger gewoon de Vrij Nederland-bijlage van Gerard van Westerloo of het maandblad ‘M’ van NRC Handelsblad vulde, heet tegenwoordig een longread en is niet zelden op internet te vinden. Kranten maken ze niet vaak meer zelf, maar verwijzen er wel naar. Tegelijkertijd experimenteren zij, in navolging van het gelauwerde ‘Snowfall’ van the New York Times, met multimediale journalistiek. In Nederland publiceert de nieuwe Ebook-uitgeverij Fosfor maandelijks een longread, waarvoor ze zelfs een verdienmodel hebben ontworpen (downloaden voor 2,99 euro). De Correspondent biedt ruimte aan verhalende journalistiek. Ook op radio en tv zijn nog documentaires te vinden die het verhaal centraal stellen – en dat daar grote belangstelling voor is bewijst het jaarlijks groeiende documentaire filmfestival IDFA. En de Nederlandse literaire non-fictie in boekvorm bloeit met verhalenvertellers als Frank Westerman, Annejet van der Zijl, Joris van Casteren, Lieve Joris, David van Reybrouck, Judith Koelemeijer en Pascal Verbeken.

Om de narratieve journalistiek te stimuleren besloot de Stichting Verhalende Journalistiek een digitaal jaarboek te maken met opmerkelijke voorbeelden van goede verhalen in print, op radio, tv en internet. Het jaarboek is uitdrukkelijk geen wedstrijd met prijswinnaars, maar een selectie verhalen die de redactie om uiteenlopende redenen zijn opgevallen. Dat leidde tot redactievergaderingen met inspirerende discussies over vorm en inhoud, stijl, toon en beeldtaal. We zijn daarbij vrijmoedig te werk gegaan.

Omdat het jaarboek nieuw is, moest de redactie zelf op zoek. Talloze verhalen en producties zijn besproken. Velen vielen af omdat ze weliswaar vernieuwend, ontroerend of opmerkelijk waren, maar te weinig coherentie vertoonden. De redactie liet zich leiden door originaliteit, zoals in het verhaal ‘Wij van het bejaardenhuis’ van Dick Wittenberg (De Correspondent) over een Amerikaans bejaardentehuis. Wittenberg koos voor het vertelperspectief van één collectieve bejaarde, waarin hij ook zichzelf incorporeerde. Hem dreef de vraag wat ons allen te wachten staat als de wereld om je heen verschrompelt tot een slaapkamer, een gang en een recreatieruimte.

We waren gevoelig voor spanning. Zo kropen de nichten Sitalsing (Vrij Nederland) in hun verhaal ‘Ik heb je wel zien zitten, hoer’ in het hoofd van een meisje dat gestalkt wordt op internet. Een paranoïde ervaring met een opmerkelijke ontknoping.

Maar we waren ook gecharmeerd door de kunst om een Krimi te schrijven waarbij juist het ontbreken van enig motief de verhaallijn vormt, zoals Carola Houtekamer en Freek Schravesande (NRC Next) deden in ‘Moord op de camping’.

Van de longreads sprong ‘Bassel, van nerd tot spil in het Syrisch verzet’ (Fosfor) eruit. Drie jaar lang volgde Monique Doppert de Syrische internet-geek Bassel, die meegezogen wordt door de burgeroorlog en eindigt in een cel. De revolutie van binnenuit: een gevecht met de geheime dienst, maar ook ruimte voor exuberante verlovingsfeesten en vriendschap en verraad.

De sobere persoonlijke invalshoek liet ons vallen voor de televisiedocumentaire ‘Op de dijk’ van Thom Verheul en Theresa Boerema (Kruispunt). Zij combineerden indringende dagboekfragmenten van de zieke hoofdpersoon met beelden van zijn rolstoelwandelingen naar de dijk aan de Waddenzee: het eenzame gevecht met de dood.

Aangenaam verrast waren we door de digitale roadmovie ‘De kunst van het stelen’ van Lex Boon (NRC.nl) die erin slaagde de spectaculaire kunstroof uit de Rotterdamse Kunsthal prachtig visueel te traceren tot het Roemeense dorp waar de onervaren kleine criminele krabbelaars vandaan kwamen.

Het klassieke Vrij Nederland-verhaal mocht in onze selectie niet ontbreken. Dat vonden we in ‘Het einde van de kudde’ van Paul Teunissen, een oer-Hollandse plattelandshistorie over Arend-Jan die noodgedwongen stopt met boeren. Fraai en nuchter geschreven, met oog voor detail en perfect van compositie.

Rik Kuiper (de Volkskrant) liet met ‘De miraculeuze geboorte van een tweeling’ zien dat ook een historisch onderwerp met een heldere structuur en een duidelijk vertellersperspectief van begin tot eind blijft boeien. Hij koos voor de Friese huisarts Jack Wijthof, die in 1953 de eerste Nederlandse huisarts was die een gezonde Siamese tweeling ter wereld bracht.

‘Eén moment van onbedachtzaamheid’ van Ton van Dijk (HP/De Tijd), ook geschreven na langdurig contact met de onfortuinlijke hoofdpersoon, toont de ondergang van een politieman, die ontslagen werd omdat hij uit noodweer een wetsovertreder doodschoot. Hij kan dat onrecht niet verwerken.

Stijn Tormans (Knack) bewijst met ‘Romeo en Julia op Route 66’ maar weer eens dat oprechte nieuwsgierigheid naar een op het oog onbeduidend nieuwsbericht kan leiden tot een kleine Truman Capote met dramatische afloop. En in ‘One Night, Stiekem’ (VPRO Plots) van Eefje Blankevoort en Laura Stek vertelt een oude vrouw roerend en raspend hoe ze op haar 85^steverjaardag een eind aan haar leven wil maken. Geluid maakt krassen op de ziel.

Zoals gezegd: dit jaarboek is geen prijzenkast. Wij zien het als de eerste aanzet tot een traditie. Nu de budgetten bij alle media slinken verdient de verhalende journalistiek aanmoediging. Nu de digitale journalistiek de kinderschoenen is ontgroeid, wordt het tijd het kaf van het koren te scheiden. Ook digitaal moet een verhaal een verhaal blijven, en geen parade van technische hoogstandjes. Door deze verhalen te presenteren met korte interviews met de makers hopen we ook iets over te dragen over het handwerk van dit mooie vak.

Laura Starink, hoofdredacteur

Redactie