Redactie meestervertellers 2015

De elf van 2015

Het ontsluiten van een nieuwe wereld; dat is de grote kracht van verhalende journalistiek. Het tonen van een onontdekt gebied, met eigen regels, volstrekt logisch voor de bewoners, maar nieuw voor de lezer, de kijker, of de luisteraar. Deze bundeling van de elf beste verhalen van 2015, geselecteerd uit Nederlandse en Vlaamse media, bewijst dat. Terwijl vorig jaar opviel door de betrokken verteller, de journalist die duidelijk zichtbaar in het verhaal figureert, is 2015 het jaar waarin nadrukkelijk gezocht werd naar nieuwe territoria. De schrijver, filmer, regisseur trok erop uit en leverde thuisgekomen verslag van de wonderlijke wereld die vaak schuil gaat achter de chocoladeletter-koppen van het reguliere nieuws. Daarmee keerde de verhalende journalistiek in zekere zin terug naar de basis, want met het in kaart brengen van nieuwe gebieden, door een verslaggever, is het ongetwijfeld ooit begonnen.

Het valt niet mee om een precieze definitie van verhalende journalistiek te geven. Wat dat betreft bevindt het narratieve zich in goed gezelschap van andere domeinen: de jazz bijvoorbeeld. De beroemde uitspraak van Louis Armstrong ‘if you have to ask what jazz is, you will never know’, is ook op verhalende journalistiek van toepassing. Het is eerder herkenbaar dan definieerbaar. En bij een poging tot dat laatste blijft het vaak bij een opsomming van onmisbare ingrediënten: een spanningsboog, goed uitgewerkte personages, oog voor detail en spannend tot de ontknoping.

Assepoesters

Die abstracties spelen ook de jury jaarlijks parten. Al moet gezegd dat we elke keer een stukje verder komen, ook dit jaar weer. Ondanks de overvloed aan inzendingen (meer dan 200), het forse rekruteringsgebied (Nederland en Vlaanderen) en de ogenschijnlijke onvergelijkbaarheid van media: niet alleen kranten, maar ook tijdschriften, televisie, radio en online.

Bovendien lukte het ook dit keer om een zelfopgelegde ambitie te realiseren die niet per se essentieel is voor verhalende journalistiek, maar wel voor een originele bundeling. Er zijn op deelgebieden al heel veel prijzen beschikbaar dankzij idfa, nipkov, libris, loep, tegel en wat dies meer zij. En het is mooi om niet zozeer de prijzenstapelaars als wel de Assepoesters, de onontdekte, nog ongeschoeide schoonheden, te selecteren. Dat geeft zo’n bundeling ook een meerwaarde. De hiernavolgende bijdragen bleven stuk voor stuk naar de stellige overtuiging van de jury tot nu toe onterecht onbekroond. Dat zult u na luisteren, kijken en lezen hopelijk kunnen beamen.

En tot slot bleek er, na afloop van de Grote Jureerdag op 17 december 2015 in Rotterdam, ook nog, als kers op de taart, een verbindend thema: Op Drift. In bijna alle bijdragen wordt een nieuw territorium met een eigen logica in kaart gebracht.

Bedriegers

Op zich is dat – zoals gezegd – niet zo verwonderlijk, want bij verhalende journalistiek gaat het niet zozeer om traditionele journalistieke oogmerken: het controleren van de macht, het ontmaskeren van bedriegers of het blootleggen van misstanden. Die zijn vaak niet meer dan een aanleiding. Maar vervolgens gaat het om de wetten van de wereld daarachter, zoals in Satudarah, One Blood, waarin Joost van der Valk en Mags Gavan de subcultuur van een motorclub heel precies en huiveringwekkend in kaart brengen. Een gesloten bolwerk, dat we normaal gesproken alleen van schokkende krantenkoppen kennen, blijkt een geheim universum vol rituelen en codes. Vreemd maar invoelbaar tegelijk.

Ogenschijnlijk onschuldiger, maar bijna net zo indringend is de wereld van Ulrum, door Jaap van ’t Kruis en Marco Nauta geportretteerd in Koppig Dorp. In de documentaire wordt met veel gevoel voor stijl, personages en beeldvorming het verhaal verteld van een krimpdorp in het uiterste noorden van Groningen. Een groot actueel thema, de leegloop van het platteland, komt voor het voetlicht aan de hand van kleine menselijke verhalen. Opnieuw herkenbaar en in dit geval misschien wel universeel. Het gaat om een ontwikkeling die overal plaatsvindt. Daarmee voldoet de film bij uitstek aan een ander vaak genoemd element van verhalende journalistiek: een groot maatschappelijk verschijnsel geïllustreerd aan de hand van een incident, een minuscule casus die staat voor een groter geheel.

In de radiodocumentaire Madgermanes leidt Laura Stek de luisteraar naar een vrijwel onbekend historisch fenomeen: dat van een groep Mozambikanen die als arbeidskracht werden ingezet in Oost-Duitsland. Na de val van de Muur bleken ze overbodig. Hun lot is zo exemplarisch voor tal van arbeidsmigranten.

Ook de tweede geselecteerde radiodocumentaire heeft een historisch karakter: In de voetsporen van Vincent van Gogh. Joris Vergeyle keert terug naar de duistere wegen langs de mijndorpen Pâturages, Wasmes en Cuesmes met de brieven van de schilder als kompas. Wat resteert er nog van die wereld uit het verleden?

Ongetwijfeld niet geheel toevallig spelen de verhalen in de categorie online zich af in een recenter verleden. De jongste categorie leent zich bij uitstek voor duiding van de nieuwe tijd. Toch zijn de thema’s tijdloos: oorlog en liefde. Rudi Vranckx zoomt in Langs het front tegen I.S. in op ‘kleine helden’, mensen die, doordat ze aan de frontlinie vertoeven, niet meer kunnen wonen waar ze woonden of hun oude bezigheden uitoefenen. Het zijn particuliere verhalen, maar ook hier staan ze voor iets groters. Daarbij doseert hij tekst, geluid, bewegend en stilstaand beeld fraai en functioneel.

Philippus Zandstra trekt Europa door met behulp van dating-app Tinder. Uitgeveegd begon als ‘gewone’ reportagereeks, maar kreeg verdieping doordat Philippus in een serieuze date terechtkwam. Dat, en de filosofische bespiegelingen van de hoofdpersoon, geven het verhaal meerwaarde.

De beste verhalen in de categorie tijdschriften spelen zich in de provincie af. In De Belgische Greyhound laat Jan Hertoghs ons in een afgelegen deel van België kennismaken met reizigers en chauffeurs op de langste buslijn van het land. Hij portretteert hen liefdevol en toont door deze microkosmos binnen te dringen maatschappelijke veranderingen waar nieuwsjagers doorgaans aan voorbij gaan.

Eenzelfde onverwacht perspectief hanteert Rik van Puymbroeck in Toen Eddy Merckx niet meer was: niet de wielerbobo’s komen aan het woord, maar de aankomstlijntrekker die de laatste ‘meet’ van de wielerlegende op het asfalt kalkte.

In Waar was Joske gebleven, dat in de Overbetuwe speelt, introduceert Paul Teunissen het landschap al vóór de personages, en laat hij de rivier een hoofdrol spelen. Ook hier gaat het om een gebeurtenis die normaliter de kranten niet had gehaald. Door een goed gebruik van perspectief en scènes weet de auteur er een grootse vertelling van te maken.

De kranten stonden in 2015 vol met verhalen over vluchtelingen. Dat weerspiegelt zich ook in dit jaarboek. In Crow Control gaat het ogenschijnlijk over de jacht op kraaien in Hoek van Holland, maar Freek Schravesande weet zijn onderwerp knap te vervlechten met het vluchtelingendebat en zelfs met de oorlog. Daarbij maakt hij uitbundig gebruik van de vele hulpmiddelen uit de gereedschapskist van de verhalende journalist.

Een indrukwekkend beschreven undercoveroperatie is Hoe ik in een laadruim naar Engeland belandde. Dit verhaal, dat zich grotendeels in het vluchtelingenkamp bij Calais afspeelt, geeft een uniek inkijkje in het leven van vluchtelingen. Opnieuw een wereld die we alleen van krantenkoppen kennen. Daarmee past het misschien nog wel het best van alle bijdragen bij het thema ‘Op drift’. Het werd onder pseudoniem geschreven door een in Nederland wonende Afghaans-Nederlandse freelance journalist, die er hachelijke ogenblikken voor moest doorstaan.

Journalisten op drift, hoofdpersonen op drift; dit jaarboek is ook een beetje op drift. Voor een website werd de titel ‘jaarboek’ als te knellend ervaren. We varen vanaf nu dan ook onder de vlag van Meestervertellers. Bij het lezen, bekijken en beluisteren van Meestervertellers, de beste verhalende journalistiek van 2015 wensen wij u alle soorten van genoegen en inspiratie toe.

Hoofdredactie Meestervertellers, de beste verhalende journalistiek van 2015

Henk Bas
Fieneke Diamand
Pascal Verbeken
Peter Zantingh

Redactie