Redactie meestervertellers 2016
De tien van 2016
U heeft de Stichting Verhalende Journalistiek niet nodig om u te vertellen dat het een jaar van onwaarschijnlijke winnaars was. Niet Londen won, maar dorpjes als Thurrock en Great Yarmouth: zij stemden ‘leave’ en het Verenigd Koninkrijk dumpte de Europese Unie. Niet New York en Californië wonnen, maar plekken als Trent Woods in North Carolina en McConnellsburg in Pennsylvania: zij rekenden af met het establishment en Donald Trump werd president van Amerika. Het EK voetbal draaide om Wales en IJsland. Een ongeneeslijk ziek jongetje van zes redde het Glazen Huis en lakte de nagels van een samenleving in verwarring.
‘Op drift’: met dat thema vingen we de eindselectie van 2015 nog samen. De in onze ogen beste voorbeelden van verhalende journalistiek in Nederland en Vlaanderen hadden gemeen dat men zich erin verplaatste, terra incognita opzocht, nieuwe werelden. Passend in het jaar van de vluchtelingenstroom, en noodzakelijk, misschien ook wel: het samenkomen van culturen betekende dat we elkaar moesten leren begrijpen.
Zo bleek na selectie ook dit jaar een actueel thema de verbindende schakel: de onwaarschijnlijke winnaars, of beter: de opkomst van de antihelden. Zij domineerden de verhalende journalistiek van 2016. Zie dierenwinkeleigenaar Dennis in documentaireserie Schuldig (Human): kleurrijk en goudeerlijk, eeuwig worstelend om rond te komen. Maar hij komt boven. Na de uitzendingen stond zijn winkel vol; een teken dat de journalistiek iets geraakt had. Of het stel dat als enige is overgebleven in een Oost-Oekraïense dorpje, in Girls and honey van Pieter-Jan De Pue, uit Canvas’ documentairereeks 4×7. Iedereen vluchtte voor de oorlog, maar zij bleven, die twee, om voor hun bijen te zorgen. De beestjes vleien zich als minuscule kittens tegen liefdevolle vuile vingers, terwijl verderop de salvo’s klinken omdat de vijand nu eenmaal dood moet.
Producties die invoelbaar maakten; toch één van de basisprincipes van dat lastig te definiëren genre van verhalende journalistiek. Want wat ís het? Zeker, er zijn criteria: ronde personages, sprekende details, een zekere spanningsboog. Verhalende journalistiek is niet ‘oprolbaar’, zoals studenten Journalistiek het aangeleerd krijgen. Elke alinea minder noodzakelijk dan de vorige, zodat het belang van doorlezen met iedere zin afneemt. Nee – we willen weten hoe het afloopt.
Maar fundamenteler: het moet ons de actualiteit leren begrijpen door dicht op de huid te zitten. Zoals bij de machinisten die dagelijks een trein van Bagdad naar Basra rijden dwars door een verscheurd Irak, in het spannende verhaal van Ana van Es voor de Volkskrant. Haar vertelling had uitstekend in het thema van vorig jaar gepast. Dicht op de huid zat zeker ook haar Volkskrant-collega Rik Kuiper, die een ijzingwekkende klim- en aftocht van Mount Everest reconstrueerde, daar waar de kou te zeer in je zenuwen bijt om nog een volwaardig functionerend mens te kunnen zijn.
Dat die krant meer dan concurrenten inzet op verhalende journalistiek, mag duidelijk zijn uit het feit dat er nog een derde Volkskrant-inzending de selectie haalde: Maud Effting en Huib Modderkolk lieten voormalig PVV-woordvoerder Michael Heemels zijn absurde verhaal doen over vanuit de partijkas gekochte drank en drugs, terwijl we en passant een inkijkje krijgen in hoe de doorgaans zo gesloten politiek partij intern communiceert.
We zagen durf om het anders te doen bij Chris Bajema, de ‘Man met de microfoon’ die als eerste in Nederland los van een omroep een podcast maakte die zich daadwerkelijk kan meten met wat de traditionele radio doet. Bajema reed met een oranje busje door zijn Amsterdamse buurt en toonde in zes afleveringen een bijzonder talent om verhalen te vinden waar hij ze maar zoekt. Nog ‘gewoon’ op de radio te horen, maar gedurfd in aanpak was Het Wilgenhof-geheim, waarin Joost Wilgenhof – hoorbaar aarzelend, maar dapper doorzettend – het BVD-verleden van zijn overleden vader boven water probeert te krijgen.
Helden in unlikely places. Sport leent zich er uitstekend voor, zo bleek ook weer uit de vele inzendingen in dit genre die we binnenkregen. Zoals Nick Hornby schreef in Fever Pitch, zijn relaas over hoe het is om Arsenal-supporter te zijn: neem het de liefhebber niet kwalijk als hij een sportmoment kiest als zijn mooiste ooit. Het echte leven is nu eenmaal vlakker, saaier, en de kans op onverwachte geluksuitbarstingen veel kleiner. Daar moesten we aan denken bij het verhaal van Lander Deweer voor het in 2016 opgestarte voetbalmagazine Puskas: een magnifiek geschreven ik-verhaal over een jongen die de ultieme jongensdroom nét niet naar de realiteit kan omzetten. En we herkenden het bij Sander Pleij, die voor Vrij Nederland in geheel eigen stijl paralympische superman Alexander van Holk aan ons voorstelde. We bewonderden, ten slotte, ook Team Gaza (VARA), dat zowel als traditionele tv-docu als interactieve documentaire liet zien wat sport kan betekenen in moeilijke tijden.
Voor het tweede jaar presenteert de Stichting Verhalende Journalistiek de jaarlijkse selectie onder de naam ‘Meestervertellers’. Eén ding deden we anders dit jaar: de afbakening van verschijningsvormen. Want wat valt nog onder ‘tijdschriften’ als alles ook online is te vinden? Wat is ‘radio’ precies nu de podcast opkomt? Waar schaar je een project als Team Gaza onder? Vandaar dat we kozen voor andere benamingen: kijken, luisteren, lezen en, voor wat vooral multimediaal en interactief is, klikken.
Voor u als liefhebber verandert dat niets: kijken, luisteren, lezen en klikken deed u al, en hopelijk in de toekomst nog veel meer.
Hoofdredactie Meestervertellers, de beste verhalende journalistiek van 2016
Henk Bas
Jacqueline Maris
Pascal Verbeken
Peter Zantingh
Redactie
Dagbladen
Haro Kraak
Bram Vermeer
Weekbladen
Menno Bosma
Mirjam Pool
Marleen Slob
Dag- en weekbladen
Rik Van Puymbroeck
Stijn Tormans
TV
Misja Pekel
Tim Verheyden
Radio
Wineke van Muiswinkel
Tom Hermans
Hoofdredactie
Henk Bas
Jacqueline Maris
Pascal Verbeken
Peter Zantingh
Eindredactie
Door van der Wiele
Online redactie
Emiel Elgersma