Redactie meestervertellers 2019

Voorwoord namens de redactie

Overleven, dat was het overkoepelende thema in de tien beste verhalen van 2019. Overleven als vluchteling, als gehandicapte, als kluizenaar in een woeste omgeving, als man of vrouw met suïcidale gedachten. Hoe doe je dat, overleven, en hoe ga je als maker om met zulke overlevers?

Voor de goede orde: Meestervertellers werkt nooit met een thema vooraf. Elke maker kan inzenden wat hij of zij wil. Het zijn de verhalen zelf die ons elk jaar een thema aanreiken. Vorig jaar was dat ‘de sturende hand’: makers grepen toen opvallend vaak in hun verhaal in, niet alleen in de vorm, maar ook in de inhoud. Zo organiseerde een maker zelf een concert voor zijn hoofdpersoon. Dat zorgde voor debat, ook tijdens de presentatie: kun je dat nog journalistiek noemen, wordt het zo geen fictie? Het was aanleiding om onze spelregels nog eens tegen het licht te houden. We verlangen van makers nu bijvoorbeeld dat ze het in de productie zelf duidelijk maken als ze de loop der gebeurtenissen hebben beïnvloed. Daardoor heeft dit keer minstens één goede productie de eindstreep niet gehaald.

Dit jaar zat de samenhang vooral in de inhoud, meer dan in de aanpak, al waren er ook opvallende ambachtelijke trends, waarover straks meer. Dat de personages in de geselecteerde producties aan het overleven waren, had er vaak mee te maken dat ze verstrikt waren geraakt in iets. In depressies bijvoorbeeld (de serie van Maarten Dallinga over mensen met suïcidale gedachten heet zelfs letterlijk zo: Verstrikt) of in een worsteling met idealen, zoals de hoofdpersoon in de documentaire Drømmeland van Joost van der Wiel. Die laatste is weliswaar uit de rat race gestapt, maar kan niet zonder zijn smartphone en auto.

Er waren talloze indringende verhalen over vluchtelingen, zoals Hoe één lekke rubberboot het hele EU-migratiebeleid kan doen zinken van Maite Vermeulen. De personages in zulke verhalen zijn verstrikt (of verstikt) geraakt door onderdrukking. En als ze de onderdrukking eenmaal zijn ontvlucht, in een lekke rubberboot, raken ze opnieuw verstrikt, tussen de Italiaanse en Libische kustwacht bijvoorbeeld, en als ze dat overleven wacht hen de bureaucratie van landen als Nederland.

Het volgen van overlevers stelt bijzondere eisen aan makers. Hoe kom je met ze in contact, wat voor band bouw je met ze op, wat toon je wel en wat niet? Soms ging er maanden van research en het opbouwen van een vertrouwensband vooraf aan een productie, zoals in het geval van Stuk, de documentaireserie van Jurjen Blick over revalidatiecentrum Heliomare. Is die band er eenmaal, dan moet een verhaal zich ontwikkelen, er moet spanning en beweging in zitten, maar hoe krijg je beweging in iets verstrikts? Dat lukt dus niet altijd, getuige De S53, een podcast over transmigranten die naar een parkeerplaats reizen waar ze hopen zich in een vrachtauto naar Engeland te kunnen verstoppen. Hun zinloze heen en weer gereis met de trein geeft in dit geval juist goed de situatie van de hoofdpersonen weer.

Verschillende producties hebben meerdere hoofdpersonen, zoals Stuk en Born free generation van Ilvy Njiokiktjien. Een maker kan dan onder meer beweging creëren door het ene personage het stokje door te laten geven aan het andere. Zo’n mozaïekstructuur, in de filmwereld al langer toegepast, was dit jaar ook vaker in geschreven producties te vinden. Daarnaast viel op dat makers de lezer/kijker/luisteraar regelmatig een kijkje onder de motorkap gunden, bijvoorbeeld door iets te zeggen over hoe het verhaal tot stand was gekomen. Net als vorig jaar was te zien dat de verhalende journalistiek en de onderzoeksjournalistiek, voorheen geen geboren minnaars, elkaar steeds vaker omhelzen.

Voor verhalen over maatschappelijke thema’s, zoals de energietransitie, de aardbevingen in Groningen en de klimaatdiscussie, werd vaak een persoonlijke invalshoek gekozen. Personages zijn dan mensen die een windmolen in de achtertuin krijgen of een moeder wier dochter bang is dat de wereld vergaat. Andere persoonlijke verhalen die wel de longlist maar niet de eindselectie haalden, behandelden de doorwerking in families van de oorlog, armoede of het overlijden van kinderen.

Personages worden vaak gekozen om een groter fenomeen een gezicht te geven. In de eindselectie zijn dat met name Wonen in een land waar je alle straten kent van Peter Zantingh, waarin vluchteling Mirwais centraal staat, en Achter een geel harnas, het leven van Roger Borlez van Filip Rogiers, waarin een drager van een geel hesje wordt gevolgd.

Tijdloze en mijmerachtige verhalen blijven gemaakt worden, het meest nog in Vlaanderen. In de eindselectie zijn El Tarangu van AudioCollectief Schik en De steen met heimwee van Haro Kraak er duidelijke representanten van. Maar kijk uit met zeggen dat zo’n verhaal maatschappelijke relevantie of actualiteit mist, want voor u het weet ziet u een diepere laag of bedoeling over het hoofd.

Tot slot nog wat feiten:

Er waren meer spontane inzendingen dan ooit; makers hebben de weg naar Meestervertellers duidelijk gevonden
Er zaten relatief veel jonge makers bij de inzenders én de geselecteerden
Na een tegenvallende oogst in 2018 was radio/podcast weer goed vertegenwoordigd
Er werd veel geëxperimenteerd met stijl en techniek, onder meer resulterend in speciale montagevormen
Het geluid was vaak goed verzorgd, met bijvoorbeeld speciaal voor de productie gecomponeerde muziek
Combinaties van genres komen regelmatig voor: een film met een game bijvoorbeeld, of papieren producties met een website.

We hopen dat ook dit jaar het kijken, lezen, luisteren en klikken u veel aangename uren vol inspiratie en verdieping bezorgt.

De hoofdredactie van Meestervertellers

Menno Bosma, Maureen Ho, Michel Simons, Sietske van Weerden

De staat van de verhalende journalistiek

Hoe is het gesteld met de Nederlandstalige verhalende journalistiek? Onze redactie van Meestervertellers kreeg meer dan 150 producties uit 2019 onder ogen en dit is wat ze opviel in de categorieën Kijken, Lezen, Luisteren en Klikken.

Makers gebruiken veelal de vertelkracht en dramatische wetten die gehanteerd worden bij het maken van fictie. Dit zorgde binnen de redactie soms voor de discussie of een productie wel of niet past binnen het kader van journalistiek.

Met die vraag als vertrekpunt komen we er op uit dat we blij verrast zijn dat makers, beginnend én meer ervaren, grenzen verkennen en onderzoeken hoe een verhaal dramaturgisch goed opgebouwd wordt – qua visuele en qua tekstuele informatie. De expliciete vormkeuzes die zijn gemaakt zijn van toegevoegde waarde en past goed bij de inhoud.

De verhalen spelen zich af in zeer verschillende arena’s. Inhoudelijk komen we dichtbij de personages, en soms lijken we zelfs hun gedachten te kunnen horen – in woord, maar ook in het non-verbale.

Er waren veertien Nederlandse inzendingen en drie Belgische binnen de categorie Kijken. Wat indiceert het aantal inzendingen over het landschap qua verhalende documentaire? Wordt er in België weinig gemaakt, is er minder budget, weten makers en kijkers dat ze kunnen inzenden, of houden Belgen niet van verhalende documentaire en is er geen markt voor? Of hebben Nederlandse makers in vergelijking met hun Belgische collega’s meer mogelijkheden qua financiën, platforms en ruimte voor experiment?

door Maureen Ho namens de redactie Kijken van de Meestervertellers van 2019

De redactie Luisteren heeft meer dan 30 inzendingen grondig beluisterd en is blij met het niveau. Dat was hoog. Mooie meerlagige series over menselijke en maatschappelijke onderwerpen, spannende zoektochten, diepgravende documentaires en ook enkele luchtiger producties.

Het niveau van vertellen was hoog, de vormgeving soms vernieuwend en de montage altijd met zorg gedaan. Over verreweg het grootste deel van de inzendingen moest gedegen worden nagedacht en afgewogen.

door Michel Simons namens de redactie Luisteren van de Meestervertellers 2019

De inzendingen binnen de categorie Lezen zijn vaak gebaseerd op veel onderzoek en research.

In Nederland valt de verbinding met maatschappelijke thema’s op: energietransitie, aardbevingen Groningen, asielzoekers. In Vlaanderen zijn het veel mijmerachtige verhalen over voorbije dingen: zangeres die in de vergetelheid is geraakt of Indurain.

Qua vorm vallen mozaïekvertellingen op en onder-de-motorkap-verhalen: de journalist maakt de lezer deelgenoot van zijn of haar werkwijze.

door Menno Bosma namens de redactie Lezen van de Meestervertellers 2019

Opvallend is dat de multimediaverhalen weer meer lineair zijn en minder een grote zoektocht met meerdere ingangen.

Verder viel dit jaar op dat er hele mooie Vlaamse multimediaproducties waren. Maar hierbij rees binnen de redactie wel vaak de vraag: is het journalistiek genoeg?

door Sietske van Weerden namens de redactie Klikken van de Meestervertellers 2019