De steen die heimwee had

door Haro Kraak

Beeldend kunstenaar Bart Eysink Smeets (31) bracht een zwerfkei terug naar zijn oorsprong in Finland. Want in Drenthe was de steen niet gelukkig.

Het verhaal

Foto’s door Bart Eysink Smeets

De steen die heimwee had – Haro Kraak

Het hele verhaal lees je het beste via Volkskrant.nl.

Toelichting maker

Heel even speelde Haro Kraak (32) met het idee om het hele verhaal vanuit het perspectief van de Drentse zwerfkei op te schrijven. Hij had zelfs al een openingsscène bedacht: het moment waarop de steen door kunstenaar Bart wordt meegenomen uit Drenthe op de lange reis naar Finland. Drentenaren hadden net afscheid van de steen genomen, lieve dingen tegen hem gezegd. Maar in deze versie van Haro’s artikel zouden al hun aannames verkeerd zijn geweest, en zou Haro de steen hardop laten denken dat hij graag wil blijven liggen waar hij al duizenden jaren ligt.

Kon dat? In De Volkskrant? Een verhaal van 2500 woorden schrijven vanuit het perspectief van een enorme steen? Even dacht Haro er serieus over na – hij denkt zelfs dat hij het met zijn chef heeft besproken. Al snel bleek: dit kan niet. ‘Het zou fictie zijn’, zegt Haro. ‘Ik zou zelf alles gaan invullen, dan gaat het meer over mij dan over het project.’

‘Het project’, waar dit verhaal van een van de Meestervertellers van 2019 over gaat, is dat van kunstenaar Bart Smeets (31). Het was zijn missie om een Drentse steen terug naar huis te brengen. Terug naar de plek op een Fins eiland waar hij 200.000 jaar geleden lag. Haro las er in april 2019 een artikel over op Vice. ‘Ik kijk vaak op zulke sites voor stukjes waar misschien meer in zit voor de Volkskrant.’ In dit geval werd Haro’s aandacht getrokken door de manier waarop de kunstenaar vertelde. ‘Over de stenenfluisteraars die hij had ingeschakeld, bijvoorbeeld. Hij deed niet alsof het klopte wat ze zeiden, maar ook niet alsof het volstrekte idioten waren.’

Het plan van de kunstenaar voelde voor de journalist ergens als een gimmick. Ging Haro híer een verhaal over maken? Toch dacht hij dat er diepere lagen waren. In het Vice-artikel werd de kunstenaar bijvoorbeeld gevraagd naar de connectie met Wilders-achtige politiek. ‘Hij wilde het niet politiek maken, zei hij, maar voegde wel toe dat zijn project over grenzen ging. Die zijn door mensen bedacht, de natuur trekt zich daar niets van aan.’

Niet iedereen voelde die lagen. ‘Mijn vriendin vond het totale bullshit’, zegt Haro lachend. ‘Ze vond het project geldverspilling en zonde van mijn tijd als ik erachteraan zou gaan.’ Toch: hij was journalist, zij de corporate advocate ‘die alleen belangrijk nieuws volgt’. Haro’s chefs op de kunst- en cultuurredactie van de Volkskrant waren wel enthousiast, die zagen voor zich dat hij mee op reis zou gaan. Was dit idee van een stagiair gekomen, dan vraagt Haro zich af of ze hadden ingestemd. Maar hij had zich al acht jaar lang bewezen en kreeg nu het voordeel van de twijfel.

Ruzie

Vijf maanden later zat Haro met de kunstenaar, zijn broer en vriendin op het Finse eiland waar ze de steen naartoe hadden gebracht. Ze dronken bier voor het avondeten. Ineens werd de journalist getuige van een ‘heftige discussie’ tussen Bart en zijn broer. ‘Die broer maakte een film over de reis, hij zag het project ook meer als een grap. Hij confronteerde zijn broer: wat moet de premisse van deze film worden?’

Onderweg was Haro meer als vriend dan als journalist behandeld – Bart had dezelfde leeftijd, ze hadden zelfs gemeenschappelijke vrienden, bleek later. Haro stelde vragen, ja, over wat het idee van het project was en over wie Bart was. Maar hij deed ook alles met ze – rijden, eten, bier drinken. Nu was hij in een serieus conflict beland. Moest hij zijn notitieboekje grijpen, snel meeschrijven voor quotes die zijn verhaal spannender zouden maken?

‘Dat kon ik niet maken. Maar ik denk op zo’n moment wel: goed onthouden wat ze zeggen, straks in trefwoorden opschrijven en morgen uitwerken op mijn computer.’ In het uiteindelijke verhaal werd de ruzie maar een summiere passage. ‘Het plan van Bart verliep soepel, die ruzie was niet zo belangrijk. Ik vond het bijzonderder om te zien hoe Bart iedereen met zich meenam in zijn enthousiasme. Stenenfluisteraars, een Finse burgemeester, de Nederlandse consul daar. Dat wilde ik opschrijven.’

Dat schrijven ging rap: Haro schreef het stuk in anderhalve dag. Wat hem hielp, waren de bijna tweeduizend boze reacties onder een artikel over de steen op Facebook. ‘Drentenaren waren woedend omdat hun steen werd weggehaald. Dat was voor het verhaal prachtig: dat was de frictie die nog nodig was. En het ging gepaard met het achtergestelde gevoel in die regio, dat de arrogante Randstad alles van ze afpakt.’

Meer dan een grap

Haro’s vriendin vindt het kunstproject en Haro’s verhaal nog steeds onzinnig. Toen hij vertelde dat hij er Meesterverteller mee is geworden, reageerde ze verbaasd. Met dát verhaal? Zelf vindt hij het zijn beste stuk van afgelopen jaar. Hij kreeg positieve reacties, vooral omdat hij het feitelijk en onderkoeld had opgeschreven. ‘Juist dat vonden mensen hilarisch.’

Voor Haro is het stuk meer dan een grap. Het heeft een sterk thema, denkt hij: de relatie tussen mens en natuur. Misschien is het terugbrengen van de steen en vooral de reacties van de mensen wel een ultiem symbool voor de menselijke neiging om alles om ons heen te antropomorfiseren. ‘We vinden de natuur waardevol, maar kunnen er alleen door menselijke ogen naar kijken en erop los interpreteren. De stenenfluisteraars zeggen dat de steen zich langs een drukke weg niet prettig voelt. Een ambtenaar wil nog snel even bladblazen voordat de steen aankomt.’

Dat bladblazen was een voorbeeld dat Bart bleef herhalen, en het is ook Haro bijgebleven. ‘Blijkbaar is het voor mensen niet moeilijk om heel veel waarde te gaan hechten aan een steen.’

Door Maarten van Gestel, redactielid Meestervertellers 2019

Biografie

Haro Kraak buigt zich als verslaggever bij de Volkskrant over de tijdgeest en de volksaard en heeft een voorliefde voor verhalende journalistiek. Tot voor kort was hij tv-recensent en cultuurredacteur. Zijn debuutroman Lekhoofd verscheen in 2016 bij Atlas Contact en werd genomineerd voor de Bronzen Uil. Als journalist werd Haro genomineerd voor de Tegel in de categorie talent. Hij zit in de jury’s van de Zilveren Nipkowschijf en de Sonja Barend Award. Aan de UvA rondde hij een master Journalistiek en Media en een bachelor Sociologie af.

Toelichting redactie

Dit goed vertelde verhaal belicht op een grappige en intrigerende manier een actueel thema in Nederland: traditie. Hoewel de Drentenaren nooit eerder naar de steen hadden omgekeken, werden ze woedend over de verplaatsing van de steen naar Finland. Associaties met de zwarte pieten discussie, vuurwerkverbod, carnaval, de angst voor veranderingen zijn snel gemaakt. Zo verbeeld dit kleinere verhaal mooi het grotere verhaal van dit hedendaagse sentiment. Interessant is bovendien dat Kraak de steen en het project zelf de hoofdrol heeft gegeven en de rol van de kunstenaar in het verhaal klein gehouden heeft. De droge verslaglegging in combinatie met dit ogenschijnlijke extravagante personage prikkelt en maakt dat je wilt doorlezen.

Meestervertellers

Jaarlijks brengen we de beste Vlaamse en Nederlandse verhalende journalistiek in beeld, tekst en geluid digitaal samen in Meestervertellers.