De dreiging van een onzichtbare wereld, daarover gaat De stille beving, een documentaire van Piet Hein van der Hoek (zelf Groninger van origine). De dreiging van het brok poreus gesteente onder de Groningse bodem. Het gaat om een gigantische gasbel, tientallen kilometers in doorsnee en nu zo goed als leeggezogen, zodat een broze massa resteert die op instorten staat. Niet in één klap, maar stukje bij beetje. Af en toe een trilling op onverwachte momenten die in 2017 steeds vaker de voorpagina’s en de nieuwsprogramma’s haalden. De bovenwereld schuift, scheurt en soms storten stukken in. De schade groeit in de loop van jaren, zowel psychisch als materieel, verborgen en aan de oppervlakte.
Zo’n thema stelt de documentairemaker voor problemen. Want hoe visualiseer je die trage, slopende dreiging, die zich in de hoofden van de Groningers nestelt? Het zijn toch al zulke introverte, flegmatieke mensen.
Het antwoord is eenvoudig: alleen door het groots aan te pakken, kun je het kleinste en bijna onzichtbare op beeld krijgen. Tweeduizend betrokkenen werden aangeschreven, bewoners van het risicogebied. Tweehonderdduizend uur werd er gefilmd, met twintig vaste camera’s. Twee jaar lang werd er voortdurend gedraaid. Big Brother in het hoge noorden.
Uiteindelijk bleef er vooral één gezin over waar het in De Stille Beving om draait: vader Albert Ubels, moeder Annemarie Heite en hun dochters Annemijn en Zara. Het gaat over hun strijd om het behoud van hun woning. Het zijn relatief jonge mensen, wat illustreert dat dit geen uitstervende problematiek is. De gevolgen zullen nog vele decennia tastbaar blijven.
De spanningsboog was op voorhand onzeker, want het ging om een registratie. Het had het verloop van de seizoenen kunnen worden: voorjaar, zomer, herfst, winter. Uiteindelijk bleek de verhaallijn veel dramatischer te eindigen: met de sloop van de boerderij. De spanningsopbouw resulteert in destructie.
Zo was er meer bijvangst, achteraf voorspelbaar, van te voren moeilijk te voorzien. Niet alleen mensen zijn de hoofdpersoon in De Stille Beving; het gaat ook om de dieren, de steenmarter en de bosuil. Ze zijn een soort intermediair: slachtoffers van zowel mens als natuur, al zijn de bevingen op zich natuurlijk vooral ook het werk van de mens. Het leven en de dood van de bosuil zorgde voor een extra verhaallijntje.
Om het thema van dreiging voelbaar te maken werd het perspectief nog verder verkleind. De hele film komen we nauwelijks van de boerderij. Van de halve hectare in Bedum, waar de woning staat. Een ruimte die steeds benauwder wordt. Er is alleen een sporadisch uitstapje naar de stad en naar de landelijke televisiecamera’s, want ook dat is kenmerkend voor de strijd. Alleen publiciteit is een effectief wapen tegen de Nederlandse Aardolie Maatschappij. Het spel kan alleen worden opengebroken door het speelveld te verleggen. Anders was het niet alleen een stille beving, maar ook een stille strijd gebleven.
De film is de uitkomst maar niet het enige resultaat van het project. De stille beving is onderdeel van een geheel dat bestond uit een website, voorpublicaties door grote delen van het geschoten materiaal op voorhand vrij te geven, optredens, krantenartikelen en beschouwingen. Het is daardoor een documentaire met impact, zoals dat tegenwoordig graag door Hilversum en subsidieverstrekkers wordt gepropageerd. De kijkcijfers vielen niet tegen. In totaal hebben 800.000 mensen de film gezien.
Na het zien voel je vooral de dreiging, de gevolgen van onzekerheid over de veiligheid van eigen huis en haard. Die dreiging is niet allesvernietigend. Er zijn geen instortende flatgebouwen, woeste tsunami’s of verpletterde auto’s op snelwegen te filmen in Groningen. De bevingen moesten met hulpmiddelen in beeld worden gebracht: een aquarium met een wateroppervlak dat trilt, een wankele houtstapel die onvermijdelijk een keer gaat instorten, een lamp die zachtjes heen en weer deint aan het plafond, een schuddend Boeddhabeeldje. De infraroodcamera’s zorgen voor een onheilspellende belichting. Maar door dat kleine heeft De stille beving als geheel wel een verpletterend resultaat.
Een meeslepend verhaal, en vooral ook een journalistiek verhaal. De Groningse strijd is niet tijdloos, maar kenmerkend voor de actualiteit van 2017. De documentaire legt een wereld bloot die achter de krantenkoppen schuilt.
Piet Hein van der Hoek (1954) is actief als producent, regisseur, programmamaker, journalist en verslaggever. Hij maakte 36 afleveringen voor het onderzoeksjournalistieke programma Zembla van VARA/NPS. Daarnaast was hij verslaggever voor ZDF, KRO Brandpunt, IKON, Wereldomroep en RTV Noord. Als documentairemaker regisseerde en produceerde hij de Chileens/Nederlandse film Het Witte Goud en een bekroonde documentaire over de dichter Rutger Kopland. Voor Andere Tijden maakte hij verschillende afleveringen, onder meer over de coup tegen Koning Hassan van Marokko. Verder schreef hij voor Trouw, Parool en ANP. De Stille Beving werd eerder bekroond met de Groninger Filmprijs 2017 en de NFF Publieksprijs 2017.