De verloren zaak van José

Carla sprak voor een interview over jeugdzorg met hoogleraar Richard Gill. Hij liet toen de naam vallen van een vrouw die hem geïnspireerd had om zich te verdiepen in de jeugdzorgproblematiek. Al twintig jaar zou deze vrouw aankloppen bij instanties met haar jeugdzorgzaken en het verhaal ging dat ze dozen met spullen bij al die instanties achterliet die haar verhaal zouden kunnen vertellen. Via via kreeg Carla contact met José en ging bij haar langs. Dat ging razendsnel, omdat José dolgraag wilde dat iemand zich in haar verhaal zou verdiepen. Carla ging bij haar langs met opnameapparatuur. Het contact met José was moeizaam, intens en onvoorspelbaar. Maar het verhaal greep Carla aan, en Carla en Hannah werden aan elkaar gekoppeld om het verhaal van José te onderzoeken en te vertellen.

Drie verhaallijnen

De serie is uiteindelijk opgebouwd langs drie verhaallijnen: het onderzoek naar de zaak van José, het leven van José en de ontwikkelingen binnen jeugdzorg in de afgelopen vijftig jaar. Die laatste twee zijn bijna moeiteloos in elkaar te vlechten, omdat het stokkende jeugdzorgbeleid zo duidelijk te zien was in de ervaringen die José opschreef in haar dagboek als kind, of te lezen in de officiële verslagen uit jeugdzorg toen ze een tiener was. En José zegt daarna als ze volwassen is en zelf een kind krijgt, dat de geschiedenis zich herhaalt heeft. Het was prachtig dat ze daar zelf zo op reflecteerde, omdat we daarmee thematisch de vicieuze cirkels in de verhalen van José en jeugdzorg konden benadrukken.

Grotendeels chronologisch 

In de vertelling besloten we het verhaal grotendeels chronologisch te vertellen. Je ontmoet José samen met Carla, duikt samen met ons de zaken in en wordt samen met ons wijzer over het (dis)functioneren van de jeugdzorgsector. Zo lopen de spanningsbogen synchroon met de ontdekkingen, verbazing en twijfels van Carla en Hannah tijdens het onderzoek naar de zaken. Dat is hier en daar natuurlijk aangezet met dramatische cliffhangers, maar die zijn wel gebaseerd op echte momenten uit het onderzoek.

Die binding met José als hoofdpersoon was mede zo sterk door de gigantische hoeveelheid materiaal die zij over haar leven heeft bewaard. Omdat José zo veel van haar leven bewaard en vastgelegd heeft, hebben we een schets kunnen maken van haar persoon voordat ze zich verloor in complotten. Vooral de bijzondere ingesproken dagboekfragmenten van José, haar karaktervolle spraakberichten en de vele stemacteurs hebben de vertelling naar een compleet ander niveau getild.

Muzikaliteit en symboliek 

De muziek en – in sommige scènes – het geluid waren belangrijke middelen om via de montage het verhaal dichter bij de luisteraar te brengen. Dat waren voor de Verloren Zaak Max Abel (muziek) en het duo Bas Gijzen en Coen Bruins (sound design). Zo pikten we waar mogelijk de muzikaliteit en symboliek uit de opgenomen audio, of wisten dit juist aan te zetten met goed geluid. Het beste voorbeeld hiervan is het fragment waarin José het nummer Rescue Me zingt. Daarmee konden we meteen de toon zetten in de eerste aflevering van de serie. 

Daarnaast kozen we ervoor om met geluid een scène op te bouwen rondom een belangrijk document, omdat het de enige directe vertelling was van het moment dat José haar baby werd meegenomen. Het geluidsontwerp maakt de door Carla ingelezen tekst veel beeldender, en daarmee komt wat er op dat moment eigenlijk gebeurt nog harder aan bij de luisteraar. Verhalen over jeugdzorg hoeven niet per se zwaarder gemaakt te worden, dat zijn ze al, maar op deze manier werd het mogelijk voor de luisteraar om zich in te leven hoe zo’n ervaring voor altijd iemand bij kan blijven. En hoe het de koers van iemands leven kan bepalen.

Carla van der Wal (1982) is verslaggever bij het AD. Ze studeerde journalistiek en geschiedenis. Ze begon haar carrière als freelance journalist en trad in 2008 in dienst bij AD Groene Hart. Haar verhalen over gerommel met de toewijzing van goedkope woningen zorgden voor het aftreden van onder meer de burgemeester van Alphen aan den Rijn. Ook stond ze in 2011 in de frontlinie tijdens de verslaggeving van de schietpartij in winkelcentrum De Ridderhof. Van der Wal ging daarna aan de slag bij AD Haagsche Courant, waar ze als misdaadverslaggever schreef over geruchtmakende zaken. Ze kwam bekend te staan om haar doortimmerde verhalen die het hart raken.

In 2013 volgde de landelijke nieuwsdienst van het AD. Met haar verslaggeving rondom de verdwijning van de meisjes Kris en Lisanne in Pananama won ze in 2014 De Kei. Haar artikelen over frauderende energieverkopers legden in 2019 het verkoopkanaal van energiemaatschappij Essent plat en zorgden voor aangescherpte regels. In 2020 won ze De Tegel voor de verslaggeving rondom de tramaanslag in Utrecht. Sinds enkele jaren schrijft Van der Wal over jeugdzorg en stuitte ze op het bijzondere verhaal van een moeder die haar kind verloor aan jeugdzorg. De verloren zaak van José is de tweede podcast van Van der Wal, na Wat dreef Tristan (2021) over de schietpartij in de Ridderhof.

Hannah van der Wurff (1997) is podcastmaker voor de nieuwstitels van DPG Media. Ze studeerde in 2021 af aan de opleiding journalistiek aan de Rijksuniversteit Groningen, na eerder nternationale betrekkingen en internationaal recht gestudeerde te hebben in Leiden. Ze werkte als binnenlandverslaggever bij dagblad Trouw. In die periode schreef ze hetliefst reportages, mede omdat Trouw haar redacteuren aanspoort om literaire technieken in te zetten om reportages tot leven te brengen en daarmee ingewikkelde kwesties invoelbaar en menselijk te maken.

Later werkte ze als de eerste audioredacteur bij de krant aan het opzetten en produceren van podcasts over politiek (Haags Halfuurtje) en klimaatverandering (de Klimaatkwestie). In die laatste ruimte was opnieuw ruimte voor reportage, ditmaal in audiovorm. In 2024 maakte ze de overstap naar het specialistische digital storytelling team van DPG Media. Daar werkt ze samen met verschillende verslaggevers om grotere journalistieke onderzoeken te verslaan in verhalende podcastseries, ondersteund door muziek en geluid. De verloren zaak van José (AD) ishaar eerste grote verhalende productie.

De juryleden zijn onder de indruk van deze heldere en meeslepende vertelling. De luisteraar wordt goed bediend en zal de weg niet snel kwijtraken. Er zijn geen overbodige herhalingen. Er wordt kundig geschakeld tussen het grote verhaal (jeugdzorg) en het kleine (José). De juryleden laten weten de podcast in een ruk uitgeluisterd te hebben. Knap voor zo’n zwaar verhaal. 

Carla is een prettige verteller. De jury is onder de indruk van de veelvoud aan interviews die zij in de podcast verwerkt heeft. Hierin herkent de jury haar journalistieke talent. Met name haar soepele ondervragingen zijn opgevallen: Carla stelt de juiste vragen (die ze erg kundig verwoordt), heeft goede experts uitgenodigd en  sterke antwoorden geselecteerd. Er is een veelvoud aan perspectieven in de podcast te horen en er worden kleurrijke personages opgevoerd. 

José is een goed geselecteerd gezicht om een verhaal over problemen bij jeugdzorg te vertellen. Bijzonder aan de podcast is dat de luisteraar erg dicht bij haar komt, door de vele opnamen van José zelf en de beschrijvingen van José door Carla. Hierin schuilt de kracht van deze podcast – al voelt het ook wat ongemakkelijk: mag de luisteraar dit verhaal wel van zo dichtbij horen? Kan Jose hier nog wel toestemming geven? Goed dat de makers dit ethische vraagstuk opwerpen en de keuze voor hun werkwijze onderbouwen.

– Redactie Luisteren (Sara de Monchy (Voorzitter), Roeland de Trazegnies, Marjolein Knol, Marjolein Koster, Jeanne Geerken)