Minuscule casus
Bij verhalende journalistiek gaat het vaak om het kleine, om het detail. Een groot maatschappelijk verschijnsel wordt geïllustreerd aan de hand van een incident, een minuscule casus die staat voor een groter geheel.
In Koppig Dorp gaat het over de leegloop van het platteland, een ontwikkeling die overal ter wereld plaatsvindt. Regio’s en dorpen krimpen omdat bewoners wegtrekken naar de stad, de bevolking vergrijst en uiteindelijk sterft. Aanwas blijft uit omdat er nauwelijks kinderen geboren worden en allerlei voorzieningen, scholen, supermarkten, buurthuizen, verdwijnen.
Miljoenensubsidie
Het ‘koppig dorp’ uit de titel is Ulrum, in het uiterste noorden van Groningen, ooit een welvarend centrum met middenstanders en kleine bedrijven, maar tegenwoordig nauwelijks 1.300 zielen groot. Marco Nauta en Jaap van ’t Kruis streken er maar liefst een jaar neer en filmden een reeks even schrijnende als hilarische gebeurtenissen. Er worden manhaftige pogingen gedaan om met een miljoenensubsidie de gemeenschap nieuw leven in te blazen: Ulrum, project 2034. Er is een paternalistisch aandoend initiatief, een soort ontwikkelingssamenwerking vanuit de grote stad, waarbij een kunstenares poogt de ‘couleur locale’ te vermarkten door inwoners ‘de Ulrummer sok’ te laten breien. Maar vooral filmden de makers de teloorgang van de supermarkt en de strijd van eigenaar Marcel Vogelzang, die zich manhaftig poogt staande te houden te midden van een onverschillige bevolking die de boodschappen liever een paar kilometer verderop voor een paar centen minder doet dan een van de weinige voorzieningen in het dorp draaiende te houden.
Big data
Het zijn kleine episodes die staan voor een universeel verhaal, want overal krimpt het platteland en groeit de stad. Het is iets van deze tijd. Dat maakt het onderwerp tot een actueel journalistiek gegeven. Maar Koppig Dorp is ook verhalende journalistiek en toont misschien zelfs de beperkingen van andere vormen.
Dat blijkt uit de ontstaansgeschiedenis. Marco Nauta en Jaap van ’t Kruis werkten mee aan de televisieserie Nederland van Boven, de Hollandse vertaling van Britain from Above, een imponerende reeks waarin het vooral ging om big data en het grote getal. In feite betekende die aanpak het tegendeel van het verhalende: minuscule gebeurtenissen werden opgeteld tot een groter geheel. Dat had als nadeel dat juist het kleine uit beeld verdween: ‘Voor mooie verhalen was soms te weinig plaats. Dan moesten we weer naar boven’.
Universeel portret
Daarom zochten de twee hun toevlucht tot het omgekeerde van de helicopterview en werd een detail uitgewerkt tot een documentaire van vijftig minuten. Aanleiding vormde een artikel met een nogal paradoxale titel: Ulrum, Dorp van de Toekomst. Hoe kan een krimpdorp in het uiterste noorden van Groningen zich als dorp van de toekomst profileren? Hoe kan iets dat in het verleden bloeide zich wapenen tegen het veranderde krachtenspel van de nieuwe tijd?
Zo ontstond een universeel portret. De krimp van de regio aan de hand van een kleine gebeurtenis. Maar door z’n veelkleurigheid en precisie is het misschien wel veelzeggender dan de macht van het grote getal, waarbij opvallende details worden gladgestreken tot het grote grijze, anonieme gemiddelde.
De makers lichten toe
In Regisseur aan de Keukentafel vertellen de makers over de totstandkoming van de film.
Jaap van ’t Kruis (1978) ontdekte op twaalfjarige leeftijd de video 8-camera van zijn vader en is sindsdien verslingerd aan het filmen en vertellen van verhalen. Van 2001 tot 2004 studeerde hij aan de Hogeschool voor de Kunsten in Utrecht, waar hij het regisseursdiploma behaalde. Vervolgens werkte hij voor VPRO, Human, NTR en verschillende NGO’s, zoals Oxfam Novib, Save the Children en Hivos.