Met de wil om een documentaire in animatievorm te maken en de vraag ‘wat drijft piraten om op een bootje te stappen en een schip te overmeesteren?’, begon filmmaakster Femke Wolting ruim vier jaar geleden aan het project Last Hijack. ‘In eerste instantie wilden we graag één case vinden, waarover zowel een piraat als een kapitein zou willen vertellen.’ Toen dat lastig bleek – ‘de scheepsbedrijven waren terughoudend in hun medewerking’– besloten Femke en haar team het anders aan te pakken door twee losse verhalen te draaien: eerst dat van een piraat, vervolgens dat van een kapitein.
Bang
Anderhalf jaar lang zochten Femke en haar team naar de Somalische piraat die uiteindelijk in de film kwam. Eerst in de gevangenissen van westerse landen, daarna in Kenia – een gewilde verblijfplaats voor Somalische piraten. Helaas, niemand durfde het aan. Wolting: ‘Ze waren bang om vervolgd te worden door politie en justitie. Bovendien bleken in Kenia vooral piraten te zitten die al gestopt waren met kapingen.’
Een retourtje Somalië dan, voor de hele crew? Dat leek een optie gedurende de researchfase, maar uiteindelijk – toen de financiering bijna rond was – bleek er geen geld over te zijn voor een goede verzekering. Een aantal financiers vond het een te groot risico, een buitenlandse omroep haakte af. En toen kwam de IKON, de omroep waarvan in 1982 vier journalisten werden vermoord in El Salvador, met het idee om de film anders in te steken.
Regie op afstand
Ze zochten en vonden een Somalische cameraman die in Breda aan de kunstacademie AKV|St. Joost had gestudeerd en een ‘heel ervaren’ Somalische journalist. Samen zouden zij ter plekke het Somalische gedeelte kunnen draaien. Wolting: ‘Dat was het moeilijkst van de hele documentaire. Normaal ben je als regisseur ter plaatse, bouw je een relatie op met de mensen die je filmt en beslis je daar wat je gaat draaien. Nu kon dat niet. Daarom hebben we een heel script uitgeschreven, shotlists gemaakt, interviewlijsten opgesteld, et cetera. Vervolgens spraken we elkaar gedurende de draaidag via de telefoon om te overleggen hoe we een bepaalde scène zouden aanpakken. Om de paar dagen ontvingen we beeldmateriaal en bespraken we hoe de documentaire zou verdergaan.’
Universeel verhaal
Toen Femke en haar crew met dit project begonnen, was de piraterij nog in volle gang, maar tijdens het filmen bleken de gewelddadigheden snel af te nemen. Toch is de documentaire in Woltings ogen nog steeds actueel: ‘Last Hijack gaat niet alleen over piraterij, het vertelt ook een groter verhaal over hoe je kunt overleven in een “failed state”. Hoe overleef je zonder politie op straat, zonder scholen voor je kinderen? Die situatie is er in sommige gebieden nog steeds. Het is ook een universeel verhaal: over een familie die een in de criminaliteit afglijdende zoon probeert te redden. Wat dat betreft had de film zich net zo goed in het Westen kunnen afspelen.’
Spanning en status
Mohamed is de hoofdpersoon van de film en de interactieve documentaire. ‘We kozen hem omdat hij destijds op een kruispunt in zijn leven stond. Hij had net een aantal mislukte kapingen achter de rug en wilde nog één keer zijn slag slaan. Zijn ouders en verloofde zetten hem echter onder druk om te stoppen met piraterij en een baan te zoeken. Mohamed wil zijn familie plezieren, maar weet niet meer hoe hij een gewoon leven moet leiden – hij is de spanning en status gewend die de piraterij hem gaf, die kan hij moeilijk loslaten. Dat maakt hem zo’n spannend personage.’
Verveling
Femke en haar team hadden geluk met Mohamed. ‘Veel piraten willen graag Somalië verlaten en durfden om die reden niet openlijk te praten over hun piratenbestaan. Mohamed niet: hij wil niet weg, zegt dat Somalië zijn thuis is. Daarbij was hij niet zoals de meeste jonge jongens op een schip gezet zonder door te hebben waar hij in belandde: hij zette zelf kapingen op en was zelfstandig. Daardoor kon hij ons goed inzicht geven in de wereld van piraten.
In de interactieve documentaire vind ik het mooi om de overeenkomsten te zien tussen het verhaal van de kapitein en dat van de piraat. Beiden vertellen hoe bang ze zijn op het moment van de kaping. En ook allebei hebben ze het over de verveling als je moet wachten totdat er een schip voorbijkomt, of tot de onderhandelingen afgerond zijn.’
1,5 miljoen euro
Aan het project is vier jaar gewerkt. Begin 2014 werd het gepresenteerd op het filmfestival in Berlijn. ‘In totaal heeft er een man of vijftig aan meegewerkt. Van researchers en cameramensen tot de bouwers van de interactieve documentaire.’ Voor de film en interactieve documentaire was een budget van 1,5 miljoen euro beschikbaar. Wolting: ‘Dat is inderdaad een redelijk hoog budget voor een documentaire, maar animatie is kostbaar, het maken ervan kost veel tijd.’
Maar dát animatie gebruikt zou worden, stond van het begin af aan vast. ‘We wilden het al heel lang en dit leek ons een perfect onderwerp. Bij een hijack kún je niet aanwezig zijn, dus hadden we het plan opgevat om van het gebeuren een objectieve reconstructie te maken. Uiteindelijk is het meer een subjectieve weergave geworden van hoe de hoofdpersoon de wereld om zich heen ervaart. We animeerden zijn dromen en herinneringen. Dat persoonlijke blijkt heel goed te werken in animatievorm.’
Femke Wolting (1970) is medeoprichter van Submarine, een film- en transmedia-productiebedrijf dat producties maakt op het gebied van fictie, documentaire en animatie. Sinds 1999 heeft Wolting verschillende documentaires geregisseerd, waaronder It’s the end of tv as we know it, een twee uur durende web- en tv-documentaire over de toekomst van televisie. In 2006 maakte ze Viktor & Rolf: Because we’re worth it!, waarvoor ze de Nederlandse modeontwerpers een jaar lang volgde.