Nog nooit had ik zwarte mannen of vrouwen in een DDR-context gezien. En ik was nog wel afgestudeerd op de geschiedenis van de DDR eind jaren tachtig’, vertelt Laura Stek. In september 2014 stuit ze in Berlijn op een tentoonstelling in het Deutsches Historisches Museum met promotiefoto’s van het Oost-Duitse fabrieksleven. ‘Het waren bijna absurdistische kleurenfoto’s van arbeiders met vokuhila-kapsels in oranje uniformen, achter een loopband met Spee-wasmiddel en een paar vetplantjes in de vensterbank.’
Op een aantal van die foto’s staan ook zwarte mannen. De onderschriften geven geen uitleg. Laura googelt iets als ‘Afrikaner in der DDR’ en ontdekt het verhaal van de Madgermanes: de circa16.000 Mozambikaanse gastarbeiders die jarenlang in de DDR werkten – en al 24 jaar iedere woensdag de straat op gaan om hun onbetaalde loon op te eisen.
Strijdmodus
Via via komt ze in contact met de leider van de groep, Jose Cossa. ‘Ik was verbaasd over de kwaliteit van zijn Duits na zoveel jaar. Hij zat meteen in de strijdmodus en zei dat ze na hun ‘vakantie’ weer de straat op zouden gaan.’ Samen met vriendin en collega Wiesje Kuijpers, die een stuk voor de VPRO Gids schrijft, vliegt Laura naar Mozambique. Al snel ontstaan logistieke problemen. ‘We hadden in Mozambique maar drie dagen, twee dagen minder dan gepland, omdat Kenia Airways had besloten ons een nacht in Nairobi te droppen. Dat was heel weinig tijd.’
Openluchtkantoor
Ze ontmoet Jose Cossa op een zondag in een park in het centrum van Maputo – het openluchtkantoor van de Madgermanes, waar ze iedere dag de strategie voor hun strijd uitzetten. Het gegeven is duidelijk, het verhaal opvallend en absurd, maar Laura wil naast de militante Jose Cossa meer personages. ‘Hij was goed voor de uitleg en soundbites, maar vanwege zijn activistische inslag was er weinig ruimte voor bezinning of een andere emotie dan woede en opwinding. Het is altijd lastig als mensen hun kernboodschap in honderd varianten blijven herhalen.’
Laura wil absoluut met iemand mee naar huis om te zien welke rol het DDR-verleden buiten het park speelde. De eerste dag blijft ze hangen in het park. Uiteindelijk dient zich een bescheiden man met rustig voorkomen aan: Jose Candida. ‘Hij viel op door z’n intelligente en genuanceerde opmerkingen en dat alles in perfect Duits. Ik vond hem meteen interessant, ook omdat hij tussen neus en lippen door liet vallen dat hij een vriendin in Duitsland had. Maar daarover wilde hij niet praten.’
Zandvlakte
Candida woont aan de rand van Maputo. Zijn vers gebouwde betonnen huisje ligt op een zandvlakte omringd door modderstromen. ‘Het kostte nogal wat overredingskracht voordat hij me bij hem thuis uitnodigde. Hij schaamde zich misschien voor zijn omstandigheden en bleef een beetje vaag. Toen heb ik mezelf maar gewoon uitgenodigd: ik ben er morgen om 17.00. Je kunt veel doen in het kader van: Nederlanders zijn nu eenmaal direct.’
Schlagers
Candida had ook zijn buurman uitgenodigd. Het begon met het papierwerk: wat was er precies afgesproken destijds, wat was het loon en wat het spaarloon? Candida blijkt alles zorgvuldig te hebben bewaard: contracten, loonstrookjes, oorkondes en promoties. Laura begint voorzichtig over zijn Duitse vrouw. Nu laat hij al iets meer los, ook omdat zijn buurman openlijk vertelt dat hij een dochter in Duitsland heeft. Samen komen de mannen in een melancholische stemming. Ze leggen Duitse schlagers op hun platenspeler en zingen mee. ‘Toen had ik het gevoel dat ik dichter bij het daadwerkelijke onderwerp was gekomen. Want uiteindelijk gaat het niet alleen om geld, maar ook om liefde en heimwee. De dochter van de buurman heb ik later nog gebeld, maar ze wilde niet meewerken.’
Het was lastig om vrouwen uitgebreid te interviewen. Er waren minder vrouwen dan mannen betrokken bij de strijd, omdat er destijds minder vrouwen naar de DDR waren gestuurd, en de vrouwen die er waren, spraken minder goed Duits. ‘Ik had gelezen dat vrouwen werden teruggestuurd als ze zwanger werden en dat bevestigden de Madgermanes. Maar een vrouw die dat zelf vertelt, vonden we niet in die korte tijd.’
Extra context
Terug in Nederland interviewt Laura Willem Melching, die zich inmiddels had ingelezen, omdat ook hij er nog niet heel veel van wist. ‘Maar hij wist wel goed waar hij moest zoeken.’ In de documentaire geeft hij een soort vertaling en extra context.
Laura schreef ook een artikel voor Vrij Nederland over de Madgermanes. ‘Dat vertoont veel overlap met het radioprogramma, maar het geluid voegt erg veel toe aan dit verhaal. De scène met het meezingen van Gerd Christian moet je echt horen, net als het Duits van de mannen en hun strijdlustige taal. Het radioprogramma laat je dichterbij komen.’
Laura Stek is verhalend journalist, werkzaam in radio, print en multimedia. Ze werkt als vaste radiomaker bij de VPRO (OVT, Toendra en Bureau Buitenland) en schrijft lange reportages voor Vrij Nederland. Haar onderwerpen zijn uiteenlopend, maar de stijl is consequent: slow journalism in de Amerikaanse storytelling-traditie. In 2015 maakte Laura onder meer verhalen in Mongolië, Mozambique en de Verenigde Staten en werkte ze samen met Tjitske Mussche aan Ongesigneerd, een podcast over onopvallend design. Ze werkte ook mee aan online-producties als The Imperial Courts Project, in samenwerking met fotograaf Dana Lixenberg en documentairemaker Eefje Blankevoort (Prospektor). Het project werd genomineerd voor de Zilveren Camera.