Voor het VRT-programma Koppen wilde Guy De Troyer een ongewoon filmisch verhaal maken over zelfmoord. Of beter nog, over het waarom van zelfmoord. Een verhaal zonder te moraliseren. Zonder experten en beleidsmakers. Niet sentimenteel, maar ook niet vrijblijvend. Het moest de kijker raken en blijven hangen.
De campagne Oe ist? (Hoe gaat het?), van de provincie West-Vlaanderen, bracht hem op het idee hoe dit plan was te verwezenlijken. Met Oe ist? hoopt de provincie dat de West-Vlaming meer gaat praten over zijn problemen. De Troyer: ‘Of zo een campagne een gesloten mens open kan maken, betwijfel ik. Maar die simpele vraag “Oe ist?” bleef wel hangen.’
K: ‘En als de mensen zeggen: Oe ist? Wat zeg je dan?’
A: ‘Goed hè, ik zeg altijd goed.’
K: ‘Altijd? Ook als het niet goed gaat?’
A: ‘Als ik pijn heb, voel jij het niet hè. Een ander moet niet weglopen met je zeer.’
Uit: Oe ist? Kamagurka in gesprek met de 89-jarige Alice – FOTO: VRT/STIJN DE MOOR
Roadmovie
Guy De Troyer: ‘Aanvankelijk wilden we op zoek gaan naar de ziel van de West-Vlaming bij West-Vlaamse acteurs, liedjesschrijvers, fotografen en schilders. Hoe gaan zij om met donkere periodes in hun leven? En zijn de geslotenheid en norsheid van de West-Vlaming mythe of echt? Maar door hun drukke agenda’s en onze deadline moesten we dit plan laten vallen. Deze mislukking bracht ons op een beter plan: een roadmovie door de westhoek met Kamagurka: cartoonist, schilder en zelf ook West-Vlaming. Hij was de geknipte man om mee op zoek te gaan naar het antwoord op de vraag: Oe ist? Hij wist waarover hij sprak: “Als kind bijvoorbeeld, over gevoelens beginnen, of ook als ik wat ouder was, dacht ik altijd dat de mensen wilden weten of ik buikpijn had.”’
Tableau vivant
‘We trokken naar Café America, een volkscafé in Dikkebus, en vroegen aan de 89-jarige uitbaatster Alice: Oe ist? Diezelfde vraag stelden we in het achterhoekje van het café, waar enkele mannen een volksspel speelden. We trokken naar Trees, wier zoon zelfmoord pleegde en vroegen ook aan haar: Oe ist? De taal was geen Nederlands, maar West-Vlaams, omdat we hoopten dat we zo het gesprek directer en eerlijker zouden maken. We wilden ook geen stereotiepen, dat zou al te makkelijk zijn. We zochten naar iets echts, in de hoop dat we een antwoord zouden krijgen op onze vraag. En we namen tijd voor onze gesprekken, ook al hadden we maar één draaidag. We maakten een tableau vivant.’
Niet allemaal zotten
‘Alice lijkt hard geworden door het leven. Maar ook zij zal toegeven dat ze na het overlijden van haar man er bovenop gekomen is door te praten. En als het uit haar mond komt, geloof je haar.
Trees is bang voor de stilte. Daarom praat ze honderduit over haar noodlot, op de kamer van haar gestorven zoon. En ook bij haar weer die ware woorden: “Ik ga overal en de mensen vragen: Oe ist? Maar ze zijn al een meter verder en ze verwachten dat je zegt: goed. Je moet niet zeggen: ik ga nog wat vertellen, of neen, het gaat niet goed.”
En dan zijn er de woorden van stand-upcomedian Steven Mahieu, die een show maakte over zijn beste vriend met een zware depressie. “Als er één miljoen mensen in een land met zoveel welvaart pillen krijgen, is dat toch niet oké? Dat zijn toch niet allemaal zotten? Als je nadenkt over het alternatief, is dat iets zachts. Contact, elkaar graag zien. Echte interesse in elkaar. Niet alleen ‘Oe ist? Goed’, maar dat je voelt dat het ertoe doet.”’
Muziek of stilte?
‘Onze reportage was niet alleen een reis door het hoofd van de West-Vlaming, maar ook door het desolate landschap van de westhoek. Geen enkele streek in België is meer getekend door de dood. De beelden, die we draaiden met een grote sensorcamera op de motorkap van onze wagen, vormen de verbinding tussen de scenes. Je ervaart zowel schoonheid als eenzaamheid als je door het landschap rijdt. Moest daar muziek bij of stilte? De muziek én de songteksten van de West-Vlaamse zanger Wannes Cappelle (van de band Het Zesde Metaal) leken wel persoonlijk voor onze roadmovie geschreven. Over de zwijgzaamheid van de West-Vlaming (Ge zwiegt) en zelfmoord (Oe est meuglijk). Het geeft de persoonlijke verhalen in de reportage ook iets universeels.’
Zaten er spoken in uw hersens?
Had uw peinzen platte band?
Zat er sleet op de formule?
Zat er stof op uw verstand?
Is ’t mogelijk?
Uit: Oe est meuglijk
Guy De Troyer (1967) werkt ruim tien jaar voor de openbare omroep VRT, waarvan drie jaar als reportagemaker voor het actualiteitenmagazineKoppen (VRT-nieuwsdienst). In 2012 won hij met Kortfilmmakers de interculturele Media Award. Voorheen werkte hij voor TerZake, verkiezingsuitzendingen en de jeugdzender Ketnet (voor o.m. Karrewiet en Mijn Gedacht!). Met het dubbelportretOpvallende buren in Karrewiet werd De Troyer in 2003 genomineerd voor de Dexia Persprijs. De reportages laten zien hoe de kinderen van de Iraakse ambassadeur in België en een Amerikaans meisje, wier broer op weg is in een tank naar Bagdad, in dezelfde straat wonen en de oorlog in Irak beleven.
Sofie Vaes (1974) werkt sinds 2007 voor de VRT-nieuwsdienst, hoofdzakelijk als redacteur en reporter voor het programma Volt. Daarnaast werkte ze sporadisch voor de programma’s Koppen, Het Journaal en Reyers laat. Ze studeerde in 1996 af als criminologe aan de KU Leuven. Haar eerste tv-stappen zette Vaes in 2000 bij het productiehuis van Paul Jambers, De Televisiefabriek. Daar werkte ze mee aan tal van programma’s (Jambers, De Babyboom, De Para’s). In 2003 sloeg ze een nieuwe weg in met de consumentenprogramma’s van tv-coryfee Jan Van Rompaey (VRT, 2003-2006). Bij productiehuis Telesaurus (2006-2007) verzorgde ze research voor de programma’s Nachtwacht en De wortel van het kwaad.