Patrice is geschiedenis

De enige Belg die omkwam bij 9/11 is deze maand begraven. Patrice Braut is het eerste slachtoffer dat dit jaar werd geïdentificeerd – 13 jaar na de aanslag – en wellicht een van de laatste ooit. Zijn ouders vreesden al dat ze het niet meer zouden meemaken. ‘Onze rouw kan nu echt beginnen.’

Patrice Braut was die dinsdag vroeg op kantoor. Wie op zijn 31ste executive manager wil zijn bij Marsh & McLennan-verzekeringen, kan beter niet te laat opstaan. ’s Avonds volgde hij een MBA om sneller promotie te maken. De kantoortijd die hij daarmee verloor, haalde hij ’s ochtends in. Hij verdiende toen al meer dan zijn vader, die hem bij Marsh had binnengehaald.

Zijn vriendin, Lupe Mendez, lag nog te slapen, toen hij vertrok uit hun appartement in The Bronx. Hij kende Lupe van een kerstfeestje in 1997, ze was een collega van een ander kantoor. Ze hadden gedanst, maar toen ze vertrok, wist hij alleen haar voornaam. De volgende dag vond ze een briefje op haar bureau: ‘You left without saying goodbye’. Sindsdien waren ze samen, al bijna vier jaar.

Patrice’ kantoor bevond zich op de 97ste verdieping. Het voordeel was dat je soms in de regen uit de metro stapte, de lift nam en bovenkwam in de volle zon. Dat had hij ooit tegen zijn moeder gezegd. Die dag was er in heel New York geen wolkje aan de lucht, tot een volgetankte Boeing 767 om 8.46 uur door de ruiten van de 94ste etage sloeg en zes verdiepingen tegelijk in brand zette.

Confusion terrible

‘Ga naar huis en zet de televisie aan. Er is een aanslag gepleegd op het World Trade Center. De twee torens liggen plat.’ Hoe Michel Braut na dat telefoontje van zijn schoonzus thuis is geraakt, weet hij niet meer precies. Wat hij op tv zag, zal hij nooit vergeten: een vliegtuig dat zich in de noordertoren van het WTC boorde, die met die grote antenne, de toren van Patrice, precies ter hoogte van zijn bureau. ‘Als Patrice daar op dat moment was, heeft hij het nooit beseft’, was het eerste wat Michel dacht.

Paola Braut-Storer, de moeder van Patrice, zat op dat moment op de trein. Ze had in Avignon een tante begraven. Toen haar zus vanuit Brussel belde om te vragen hoe laat Patrice op kantoor moest zijn, begreep ze meteen dat er iets ergs was gebeurd. Meer wilde haar zus niet vertellen, ze vroeg alleen het kantoortelefoonnummer van Michel, Paola’s man, en hing op. Terugbellen kon niet, want Paola’s gsm kon in het buitenland alleen oproepen ontvangen. De rest is niet helemaal duidelijk. Ze herinnert zich hoe iedereen rond haar Engels sprak, wat onwaarschijnlijk is op een sneltrein Parijs-Brussel, maar niet onmogelijk. Iemand had het over een aanslag op het WTC.

Die eerste dagen was het ‘une confusion terrible’, zegt Paola. ‘We hoopten dat Patrice niet op het werk was. Een kennis vertelde dat hij op internet op een lijst met overlevenden stond, maar we kregen hem niet aan de lijn. Pas na drie dagen belde Lupe en zei dat hij “disparu” was. Volgens de prikklokgegevens van Marsch bevond hij zich in de toren. Het heeft tot ‘s zaterdags geduurd voor er weer op New York werd gevlogen. En toen we een ticket wilden boeken, geloofden ze eerst niet dat onze zoon bij de slachtoffers was.’

De WTC-torens hadden elk 110 verdiepingen. Marsh & McLennan had kantoren tussen de 93ste en de 99ste verdieping van de noordertoren. Op het moment van de aanslag waren daar 350 personeelsleden aanwezig. Niemand van hen heeft de ramp overleefd. In de verdiepingen boven de vliegtuiginslag waren aanvankelijk nog honderden mensen ongedeerd. Van op de 104de, 105de en 106de verdieping is nog getelefoneerd. De trappenkolommen waren allemaal onderbroken. De rook was te dik om helikopters op het dak te laten landen.

Tientallen – volgens sommige tellingen meer dan tweehonderd – werknemers hebben zich uit de bovenste verdiepingen van beide torens naar beneden laten vallen. Een van hen raakte een brandweerman dodelijk bij het neerkomen. Als Patrice op zijn kantoor was ­– en niet in een lift of de cafetaria op het 105de – is die paniek hem bespaard gebleven.

Een stukje bot

Patrice Braut is de enige Belg die bij de aanslagen van 9/11 is omgekomen. Hij is pas eerder deze maand, op 8 november, onder een wolkenloze hemel begraven. Zijn graf ligt in Anderlecht, op de uitgestrekte begraafplaats Vogelenzang, vooraan aan de centrale dreef. Op de zerk is in verschillende kleuren graniet een stukje Lower Manhattan nagebouwd: de Hudson River met een veerboot erin, enkele kleinere gebouwen en twee manshoge grijze torens, die je al van het begin van de dreef over de ligusterhaag ziet reiken. Voor de torens knielt een bronzen meisjesfiguur met een vergulde duif in haar opgeheven handen. Op en naast het graf staan witte en paarse chrysanten, rode en gele rozen.

‘Pas na drie dagen belde zijn vriendin en ze zei dat hij ‘disparu’ was’

Op de gevel van het rijhuis in Anderlecht waar Patrice gewoond heeft van zijn geboorte tot hij naar New York trok, hangt al sinds 2001 een bronzen plakkaat, verlicht door een spaarlamp in een wandlantaarn. Op het plakkaat staat de naam van Patrice en zijn geboorte- en sterfdatum in het Frans en het Nederlands: ‘Tragisch omgekomen bij de aanslag op de torens van het World Trade Center te New York.’ In de Franse versie – ‘disparu’ – klinkt het dubbel toepasselijk voor wat zijn ouders, Michel en Paola, dertien jaar lang moesten doorstaan: rouwen zonder lichaam.

‘We waren doodsbang om te sterven voor ze iets zouden vinden’, bekent Paola. ‘We zijn allebei de 70 voorbij. We rijden met de auto en gaan op reis met het vliegtuig. Stel dat ons iets was overkomen? Wie zou zich dan om het lichaam van Patrice bekommeren? Dat we nu een stukje hebben gerepatrieerd, bevrijdt ons daarvan.’

Volgens Michel heeft het ook met godsdienst te maken. ‘We zijn katholiek. Het graf staat er al sinds 2001. Zijn uitvaart in 2001 was een mooie, grote mis, maar er was geen lichaam. We hebben toen een kist met brieven en souvenirs begraven. Nu heeft hij de laatste sacramenten gekregen. Nu rust hij in zijn geboortegrond. Onze rouw kan echt beginnen.’

Michel is Frans, Paola Noord-Italiaans. Allebei zijn ze als kind naar Brussel gekomen. Hij is een onopvallende man, een rustige, gepensioneerde informaticus. Zij is een leven lang kapster geweest, dat zie je aan haar onberispelijke kapsel en het gemak waarmee ze stiltes vult. Hij praat zakelijk, verheft zijn stem niet, maar blijft gewoon even zwijgen als hij door emoties wordt overmand. Hij gebruikt het woord ‘echantillon’, als hij het over de menselijke resten van Ground Zero heeft. Zij houdt daar niet van. Paola praat met veel intonatie en gebaren. Als ze zegt dat maar een klein stukje van haar zoon is gerepatrieerd, toont ze met haar vingers hoe klein dat stukje bot maar was.

Nummer 1.639

Patrice is pas deze zomer geïdentificeerd, als 1.639ste van de 2.996 doden die vielen bij de aanslagen van 9/11, vliegtuigkapers inbegrepen. Van de 2.753 doden die op Ground Zero vielen, konden maar 17 lichamen op het zicht worden geïdentificeerd, 25 op basis van foto’s, 78 aan de hand van voorwerpen die op hun lichaam werden gevonden, 305 door vingerafdrukken, 534 op basis van gebit, radiografieën of tatoeages en de rest door DNA. Op het moment dat Patrice werd herkend, lagen er nog 7.930 menselijke resten te wachten op identificatie. Familieleden van meer dan duizend slachtoffers wachten nog altijd op iets van stoffelijk overschot. Anderen hebben hun moeder, vader, zus, broer of kind al verschillende keren opnieuw begraven, telkens als een nieuw lichaamsdeel aan hen kon worden toegeschreven.

‘Wie zou zich om het lichaam van Patrice bekommeren?’

‘Na dertien jaar denk je niet dat ze nog iets zullen vinden’, zegt Michel. ‘Ze hadden dat stukje bot al in 2002 uit het puin gehaald. Wij hebben onmiddellijk na de aanslag DNA afgestaan. Elk jaar gingen we naar de herdenking en vroegen we of ze Patrice gevonden hadden. Op Ground Zero is daar een speciale ruimte voor, waar alleen nabestaanden mogen komen: lange gangen met donkerbruine koelkastdeuren. Telkens was het antwoord vaag. In 2011 heb ik mij kwaad gemaakt. Hoe kan dat zolang duren, in een land als de Verenigde Staten? Waarom gebeurt dat onderzoek alleen in New York? Zijn er geen onderzoekers die kunnen helpen? Ze vertelden mij dat ze dat hadden geprobeerd, maar dat ze niet tevreden waren over de resultaten en dus liever alles zelf doen. Als er nieuwe technieken komen, onderzoeken ze die stalen opnieuw.’

Paola is ervan overtuigd dat de doorbraak er kwam nadat zij in 2005 of 2007 – ze weet het zelf niet meer – een melktand van Patrice had gevonden. ‘Ik heb die aan de onderzoekers gegeven. De dame zei: “We gaan dat tandje moeten vermalen. Wilt u dit souvenir van uw zoon niet liever houden?” “Nee, ik wil dat u mijn zoon vindt”, antwoordde ik. Het is door dat tandje dat ze hem hebben kunnen identificeren.’

‘Toen ze ons vertelden dat ze Patrice gevonden hadden, stonden we allebei te huilen. De mensen rond ons huilden mee. Toen we al lang weer buiten waren, zagen we nog een onderzoeker passeren met tranen in de ogen. Hij heeft ons verteld wat het voor hen betekent om iemand te kunnen identificeren. Patrice is de enige nieuwe identificatie dit jaar. Je zag dat hij ook veel sneller zou willen gaan. Ze hebben ons gevraagd of ze het de pers mochten vertellen. We hebben toegezegd uit dankbaarheid. Het publiek moet weten dat er nog altijd gezocht wordt. Als ze nu nog delen van Patrice vinden, houden ze alles bij. Wanneer ze stoppen met identificeren, laten we alles in een keer overkomen.’

Pure nonchalance

Het stuk bot bracht Paola aanvankelijk ook nieuwe zorgen. ‘Uit dat bot kun je niet veel afleiden, ze weten niet eens of het een stuk been is of een stuk arm. Was hij op kantoor, stond hij in de lift, of was hij op het 105de om koffie? Als er in zijn kantoor een vuurbal van 1.300 graden is geweest, hoe kunnen ze dan een stuk bot vinden? Misschien was hij elders en heeft hij wel afgezien? De onderzoekers antwoordden dat ze zelfs resten gevonden hebben van mensen die in het vliegtuig zaten.’

‘Maar ze hebben niet gespecificeerd welk vliegtuig.’

‘Je weet het nooit hé, Michel.’

Paola legt zich erbij neer dat ze sommige dingen nooit zal weten. Michel vindt dat moeilijker. Toen op tv te zien was hoe mensen uit de torens naar beneden sprongen, zat hij op zijn knieën voor de televisie, met zijn ogen bijna tegen het scherm, om te zien of Patrice er niet bij was. ‘Nu ben ik meer en meer overtuigd dat hij het nooit heeft zien aankomen en dat hij onmiddellijk dood was. Ik denk daar vaak over na. Als hij vast zat op een hogere verdieping, had hij zeker gebeld.’

‘Maar hij had geen gsm, schat.’

‘Dan had hij wel een vaste telefoon gebruikt. Die werkten nog. Dat is achteraf vastgesteld.’

Michel heeft jarenlang elk boek gelezen dat over het onderwerp is gepubliceerd. Met behulp van een vertaalprogramma op zijn computer, in de kamer die ze nog altijd ‘de kamer van Patrice’ noemen.

‘Bij ons was het tenminste plots’

‘Die boeken gaven mij de mogelijkheid om de aanslag beter te begrijpen. Dat verandert niets aan wat er gebeurd is. Het doet pijn om te beseffen hoe ze het hadden kunnen vermijden. Ik ben ervan overtuigd dat ze die aanslagen op zoveel verschillende momenten hadden kunnen voorkomen. Ik geloof niet in een complot, het was pure nonchalance. Met een beetje meer toezicht in de luchthavens hadden ze dit kunnen voorkomen. Ze kenden zelfs de namen van de daders.’

De wereld is er volgens Michel niet beter op geworden. ‘Met die onthoofdingen in Syrië is het nog erger. De families van die gijzelaars worden gewaarschuwd. Ze weten vooraf dat hun kind zal sterven. Bij ons was het tenminste plots. En dan beseffen dat er jongens van hier naar ginder gaan om die daden te plegen. Ik heb altijd gezegd dat de daders van de aanslagen ook slachtoffers zijn. Zij zijn gemanipuleerd, geïndoctrineerd. Die kapers van 9/11 zaten in Duitsland, ver weg van hun familie en werden zo gemakkelijk ingepalmd door de echte schuldigen. De generaals die comfortabel achter de frontlinie zaten. Op hen ben ik kwaad. Bin Laden hadden ze moeten opsluiten, niet doden. Hem doden was belachelijk. Ze hadden hem nog jaren moeten laten nadenken over wat hij had aangericht.’

Voorgoed naar New York

Met het geld dat Marsh voor het overlijden van Patrice heeft uitgekeerd, laten Michel en Paola op de middelbare school van Patrice, het atheneum Bracops-Lambert, een jaarlijkse prijs uitreiken aan een leerling: niet de eerste van de klas, maar de meest volhardende. ‘Patrice was zeker niet de eerste van de klas’, zegt Michel, en hij bedoelt het als een ondubbelzinnig compliment. ‘Als hij iets wilde, moest hij er voor werken. Hij heeft zijn universitaire diploma behaald op volharding. Hij was niet zoals sommige studenten die alles maar een keer moeten lezen om het te begrijpen. Hij was een gewone jongen, maar zijn karakter was zijn sterke kant.’

‘Eén keer was hij niet geslaagd: voor Nederlands’, zegt Paola. ‘Wij konden hem niet helpen, want we praten zelf nauwelijks Nederlands. We hebben hem toen twee maanden naar een college in Brugge gestuurd om Nederlands te leren. We mochten zelfs niet bellen voor zijn verjaardag, omdat hij alleen Nederlands mocht horen. Arme jongen. Je zou gezegd hebben dat hij in de gevangenis zat.’

‘Talen zijn je vrijheid, een diploma autonomie’, vindt Michel, die zelf nauwelijks Engels spreekt en nog elke dag ervaart hoe frustrerend dat is. Patrice sprak als tiener al Italiaans, Frans, Nederlands en Engels. Door dat Engels ging hij voor het eerst bij Walsh werken: om als jobstudent computerprogramma’s naar het Engels te vertalen. Dat hij naar New York vertrok, was eigenlijk ook om Engels te leren.

‘Hij was net afgestudeerd en kwam langs op mijn werk. Mijn baas, die hem bijzonder apprecieerde, vroeg wat hij van plan was. Hij wou met zijn vrienden naar Ierland of Engeland. “En als ik jou eens naar New York stuurde?” De maandag daarna had hij al een contract voor een betaalde stage van vier maanden in New York. Na die stage hebben ze hem gevraagd te blijven.’

In het begin logeerde hij bij een kennis van de familie in Stamford, Connecticut. Elke dag zat hij twee uur op de trein. Daarna had hij een kamertje in New York met alleen een matras erin. Zijn kleren zaten gewoon in zijn valies. ‘Ocharme, mijn jongen, keer toch terug naar huis’, dacht Paola, toen ze hem kwamen bezoeken. ‘Maar ik zei dat het heel charmant was. Ik wou hem niet ontmoedigen.’

‘We hadden geen lichaam, het leek alsof hij niet dood was’

Toen zijn visum na 2,5 jaar in de VS een tijdje niet kon worden verlengd, werd hij voor een paar maanden teruggestuurd naar Brussel. Als het kon, lunchte hij samen met zijn vader. ‘Op een dag vroeg hij: “Als jij in mijn plaats was, zou jij naar de VS terugkeren?” Ik voelde dat hij twijfelde. Ik heb hem gezegd dat ik niet in zijn plaats kon beslissen, maar dat hij goed moest beseffen dat het waarschijnlijk definitief zou zijn. Hij was toen al samen met zijn meisje. Hij zou daar een vriendenkring uitbouwen. Terugkeren zou alsmaar moeilijker worden. Hij verdiende daar toen al meer dan ik: hij was nog geen 30 en ik was projectleider in een multinational. Toen hij besliste om terug naar New York te gaan, wist ik dat het voorgoed was.’

In 1999 vroeg Patrice nog eens raad. ‘Over een job die hem was aangeboden in Chicago. Hij kon daar bij een ander bedrijf de millenniumbug uit software halen. In veel programma’s waren de datums geschreven in zes cijfers in plaats van acht. Bedrijven waren bang dat hun computers met Nieuwjaar 2000 zouden denken dat het 1900 was. Ze wilden hem het dubbele betalen van wat hij in New York verdiende. Ik heb hem gewaarschuwd dat ze hem na de eeuwwisseling net zo goed konden ontslaan.’

‘Ik heb mij nog vaak schuldig gevoeld over die momenten. Als ik hem toen een ander advies had gegeven, was hij niet omgekomen op die 11de september. Soms denk ik dat ik beter mijn tong had ingeslikt.’

Eitje pellen met Hem

Michel heeft zich schuldig gevoeld, Paola wilde in het begin niet echt geloven dat haar zoon dood was. ‘Hij was al vijf jaar in de VS. Na het drama leek het soms alsof hij gewoon nog altijd ver weg was. We hadden geen lichaam, het leek soms alsof hij niet dood was. Nu moeten we niet meer zoeken. We hebben niet meer het gevoel dat we hem daar alleen hebben gelaten.’

Ook Lupe heeft moeten wennen aan het feit dat hij er niet meer was. Ze gaat mee naar elke herdenking, maar was niet op de begrafenis op 8 november. Sinds kort heeft ze een nieuwe vriend. Paola is daar blij om, maar probeert er zich verder niet mee te bemoeien. ‘Toen ze zei dat hij romantisch is, maar niet zoals Patrice, zei ik dat je mensen nooit mag vergelijken.’

‘Met hem hebben we alles verloren. Het is alsof de hemel op je hoofd valt. We hebben een leven lang gewerkt, maar na ons komt er niemand meer. Mijn man had al geen volledige familie. Zijn vader heeft hij nooit gekend. Met zijn zoon is ook zijn naam verloren. Twee jaar voor Patrice stierf, heeft een van mijn cliëntes haar 39-jarige dochter verloren. Ik zei: “Als mij dat overkomt, ga ik eraan dood.” Zij zei: “Paola, het zou erg gemakkelijk zijn om te sterven van verdriet. Helaas werkt het zo niet. Je moet ermee doorgaan.” Ze had gelijk, je gaat er niet van dood.’

‘Al de mensen die ons geholpen hebben. Ik denk dat hij het was, daarboven.’ Met ‘hij’ bedoelt Paola niet ‘Hij’, maar Patrice. ‘Ik ben gelovig, maar ik heb al tegen de pastoor gezegd dat ik een eitje met Hem te pellen heb. Ik heb dit niet verdiend. Maar je moet geloven. Het is onze zoon die ons geholpen heeft. Er zijn dingen gebeurd die geen toeval kunnen zijn. Hij hield zoveel van ons. Weet je dat hij een verjaardagskaartje is blijven sturen naar mijn moeder, toen ze al gestorven was? Omdat mijn vader zou weten dat hij aan haar dacht.’

‘Als anderen over hun kind mogen praten, mogen wij dat ook’

Patrice heeft het gelijkvloers van zijn ouderlijke huis op het De Lindeplein nooit anders gezien dan als kapsalon. Nu is het een ruime living, te groot voor twee mensen, maar nauwelijks groot genoeg voor de herinneringen aan hun enige zoon. Overal waar je kijkt staan foto’s van Patrice. De fles water op tafel staat op een vilten sticker ter herdenking van tien jaar 9/11. Op de kast liggen knipsels uit Brussel Deze Week en de New York Times.

Michel en Paola hebben zich nooit verstopt voor journalisten. ‘We hebben ze ook nooit opgezocht,’ zegt Paola, ‘maar we zijn altijd beschikbaar geweest om erover te praten. Deels uit eigenbelang, als je dat woord kunt gebruiken. We praten er graag over met een vreemde. Onze familie en vrienden kunnen we er niet mee blijven lastigvallen. In het begin werden we gek van het besef dat we hem nooit meer zouden zien. We zijn jaren bij een psycholoog geweest en we hebben het nog altijd niet aanvaard. De laatste tijd zijn we een beetje tot rust gekomen, maar we zullen niet stoppen met over hem te praten. Als andere mensen over hun kind mogen praten, mogen wij dat ook. Ik heb het moeilijker als ze over hun kleinkinderen praten, want die zal ik nooit hebben.’

‘De aandacht voor ons zal nu ook wel afnemen’, denkt Michel. ‘Patrice zal altijd een deel van de geschiedenis zijn, maar wij zullen vergeten worden.’

‘Op een koude avond eind november stond ik op een stoep in Anderlecht. Het was laat en ik had honger. In mijn hand hield ik een plastic zakje met daarin een appel en een banaan, gekregen van de ouders van Patrice Braut: de enige Belg die gestorven is in de aanslagen van 9/11. ‘Neem iets mee, jongen’, had zijn moeder gezegd na een urenlang gesprek over hun zoon, zijn dood en zijn lichaam, dat jarenlang onvindbaar was gebleven tussen het puin van het World Trade Center.’

Stilletjes

‘Michel en Paola Braut-Storer hadden zich nooit voor de pers verstopt, maar dertien jaar na de aanslagen waren ze stilletjes uit de belangstelling aan het verdwijnen. In Vlaanderen wist al bijna niemand meer wie Patrice Braut was, toen in september 2014 een stuk van zijn lichaam gevonden werd.

Blauw

Op de dag dat hij eindelijk echt werd begraven, in een graf dat er al jaren stond, was er niet één Vlaamse journalist aanwezig. Ook ik niet. Dat de hemel die dag net zo blauw was als op 11 september 2001 in New York, weet ik enkel dankzij een filmpje dat ik toevallig vond op de website van een Brussels tv-station.’

Herdenkingsplakkaat

‘Ik ben meteen zijn graf gaan zoeken en het huis van zijn ouders. Erg moeilijk was dat niet: op het graf staat een manshoog schaalmodel van de WTC-torens, aan het huis hangt een groot koperen herdenkingsplakkaat. Michel en Paola lieten mij binnen omdat het zo koud was, maar ze twijfelden of ze wilden praten. Toen ze eenmaal begonnen te vertellen, stopten ze niet meer tot het bijna nacht was.’

Vergeten

‘Het is een raar artikel geworden. Het begint met de climax: een volgetankt vliegtuig dat inslaat op de eerste WTC-toren, de dood van Patrice en de chaos van de eerste dagen. Daarna wordt alles trager en stiller, precies zoals het leven van Michel en Paola. Wanneer hun herinneringen vaag worden, of tegenstrijdig, heb ik niet geprobeerd om dat te verstoppen. Dit verhaal gaat immers niet alleen over een van de belangrijkste nieuwsfeiten van deze eeuw, maar ook over twee mensen die vergeten, niet kunnen vergeten en straks ongetwijfeld vergeten worden.’

Wouter Woussen (1978) schrijft reportages en interviews in DS Weekblad, de weekendbijlage van De Standaard, waarvoor hij sinds 2004 werkt. In 2013 schreef hij Junior, de broer die bokser werd, een biografisch boek over Jean-Pierre ‘Junior’ Bauwens: de beste bokser van België, die zijn vader verloor door een ongeval met een vuurwapen, afgevuurd door zijn autistische broertje, terwijl hij in dezelfde kamer televisie aan het kijken was. Zijn belangrijkste voorbeeld is de Amerikaanse journalist Gay Talese, die reportages schrijft alsof de lezer erbij was en ooit de legendarische woorden sprak: ‘Do the small story (…) and it’s not small if you do it well’.