Roadtrip naar Auschwitz

Mijn grootouders langs moederskant overleefden als politiek gevangenen de concentratiekampen tijdens de tweede wereldoorlog, maar eigenlijk wist ik daar niet zo veel van. Er werd bijna nooit over gesproken in onze familie. Na de plotse dood van mijn moeder in 2002, besefte ik dat ik meer wilde weten. Ik trok in mijn eentje naar Auschwitz-Birkenau en stond daar op de plek waar meer dan tachtig jaar geleden is beslist over het leven van mijn grootmoeder, mijn moeder, mezelf en nu ook mijn eigen dochter Hera. Zodra ze oud genoeg was, wilde ik haar deelgenoot maken van dat verhaal.

In de zomer van 2023 trok ik samen met Hera en de twee zussen van mijn overleden moeder naar Duitsland, Polen en Oostenrijk. Ik besloot om alles te documenteren en een podcast te maken. Met ons bonte gezelschap van drie generaties bezochten we alle plekken die een belangrijke rol speelden in het verhaal en gingen op zoek naar de ontbrekende gaten. Wat bleef al die jaren onuitgesproken? Konden we sporen terugvinden van wat mijn grootouders hebben meegemaakt? Ik deed immens veel research en moest mezelf ook grondiger scholen in de historische gebeurtenissen die plaatsvonden voor, tijdens en na WO II. De roadtrip is de raamvertelling, waaraan ik verschillende lagen informatie, sfeer, humor, inzicht en ontroering heb opgehangen. 

Monteren op papier

Ik ben meer dan een jaar bezig geweest. Ik bleef maar documenten verzamelen, interviews afnemen, reizen, geluidsopnames maken en researchen. Pas toen ik alle informatie had, die als een wolk rond mijn hoofd leek te zweven, ben ik het scenario beginnen schrijven voor de podcast. Monteren op papier dus. Die fase duurde vier maanden. Daarvoor plukte ik fragmenten uit die Mount Everest aan informatie en ‘componeerde’ zo een verhaal in acht afleveringen. Je kunt het vergelijken met een puzzel leggen van 5000 stukjes. Daarbij werd ik geholpen door de ontzettend getalenteerde audiomaker Pauline Augustyn. Zij heeft de volledige geluidsmontage voor haar rekening genomen en het verhaal tot leven gebracht met zeer slimme, narratieve ingrepen en subtiel sound design. Zonder haar was ik niets geweest. Maar ook de muziek speelt een heel belangrijke rol: de ijzersterke soundtrack is gecomponeerd én gespeeld door muzikant Nicolas Rombouts. Hij heeft het verhaal een hartslag gegeven. De eindmix tenslotte is het werk van geluidskunstenaar Céline Ottenburgh. 

Voor mij was het heel belangrijk dat ik het verhaal pas begon te schrijven nadat ik ook het einde kende. Ik haat tv-series, films of documentaires die veelbelovend beginnen, maar dan een onduidelijk slot kennen. Ik wilde in aflevering 1 al kunnen verwijzen naar het einde van aflevering 8 en omgekeerd. Het verhaal moest narratief ijzersterk in mekaar zitten, als een roman. Dat is één van de redenen waarom ik naast de podcast ook een boek heb geschreven. Daarin geef ik min of meer dezelfde informatie, maar veel gedetailleerder, mét foto’s en historische documenten. Bij de podcast zit je mee in de auto, je maakt deel uit van het verhaal, je voelt de sfeer. Bij het boek zit je in mijn hoofd en krijg je mee wat ik denk en voel. 

Epische vertelling

Ik gebruik het woord niet graag, maar Roadtrip naar Auschwitz is wel een epische vertelling geworden. Geen lineaire geschiedenisles, maar een complex verhaal met verschillende invalshoeken en dimensies. Het verhaal van twee mensen, die oog in oog stonden met de wereldgeschiedenis, wordt zo vanuit verschillende hoeken benaderd en heel tastbaar gemaakt. Niet enkel wat ze zelf meemaakten, maar ook de gevolgen achteraf. Ben ik zelf ook gevormd door het lijden van mijn grootouders? Ik spreek bijvoorbeeld ook met traumapsychologen en ga dieper in op de epigenetica: een nieuwe tak van de wetenschap die onderzoekt hoe trauma’s van de ene generatie op de andere worden doorgegeven via de genen. 

Het is een zeer persoonlijk verhaal dat tegelijk pijnlijk universeel en helaas ook actueel is. We vergeten soms dat achter de cijfers in de krant (x-aantal doden, vermisten, displaced persons) hele generaties schuilgaan die decennia later nog steeds de impact zullen voelen van oorlog, geweld en onrust. Voor mij was het cruciaal dat de podcast niet enkel kommer en kwel was. De humor en lichtvoetigheid van mijn Poolse tantes -twee personages die echt hilarisch uit de hoek kunnen komen- geven het verhaal zuurstof. De interactie met mijn soms nukkige tienerdochter geeft ook een herkenbaar en realistisch tintje aan het verhaal. 

Liefdesverklaring

Roadtrip naar Auschwitz is bovenal een liefdesverklaring aan mijn grootouders, ik ben hen ongelooflijk dankbaar voor de grote opofferingen die ze hebben gemaakt. Elke dag opnieuw sta ik stil bij het frivole geluk in mijn leven, dat zo vanzelfsprekend lijkt maar het niet is. Ik eindig de podcast dan ook op een optimistische noot, met een dagboekfragment van mijn moeder als tienermeisje: “Wat is het leven toch de moeite waard om geleefd te worden.”

Evelien Rutten (1973) groeide op in Genk, naast haar Poolse grootouders. Vandaag woont ze in Hemiksem met haar man en dochter. Ze is sinds 1999 journalist bij verschillende kranten en bladen (o.a. Feeling, De Tijd, De Standaard, Weekend Knack). Als journalist is ze vooral geïnteresseerd in narrative journalism of verhalende journalistiek, waarbij ze een verhaal vertelt met de hulp van literaire technieken. Ze maakt reportages over psychologische en medische onderwerpen, verdiept zich in sociologische thema’s én in de diepmenselijke aspecten van de gastronomie. In 2023 besloot ze een nieuw pad te bewandelen en eindelijk haar eigen verhaal te vertellen. Ze maakte een podcast over haar familiegeschiedenis en schreef er een boek over: Roadtrip naar Auschwitz.

Nicolas Rombouts (1977) woont in Antwerpen met zijn vrouw en twee kinderen. Van 2003 tot 2016 was Nicolas kernlid van Dez Mona. Hij is/was actief als contrabassist en elektrische bassist bij o.a. Stef Kamil Carlens, Guido Belcanto en Jim White. Hij is lid van het ‘free country’ trio SPOOK en componeert muziek voor theater, dans en film. Daarnaast is Nicolas eigenaar van zijn eigen opnamestudio Studio Caporal, waar hij platen voor anderen opneemt, producet en mixt. Hij bewandelde al vele muzikale paden, maar in de de kern is hij contrabassist. Zijn muziek is enorm beeldend en niet gebonden aan één bepaald genre. Er is alleen goede of slechte muziek. Muziek gaat om de essentie van het leven, het onzegbare zegbaar te maken. Een filosofie die Nicolas hanteert bij elke noot die hij speelt. 

Pauline Augustyn (1995) woont in Brussel en is audiomaker bij o.a. Radio 1 (Touché), De Standaard (Het Huis van de Dichter) en theaterproducties (Honderd). Ze werkte ook mee aan de bekroonde podcast De Kunst Van Het Verdwijnen. Pauline studeerde Taal-en Letterkunde in Gent (Frans en Spaans) en volgde de radio-opleiding aan het RITCS. Ze won de NTR Podcastprijs met ‘Le Village des Fous’. Pauline is in België een rijzende ster, een veelgevraagd medewerker aan prestigieuze audioproducties. Haar talent blijft niet onopgemerkt. 

Céline Ottenburgh (1992) uit Brussel is audio engineer en radiomaker. Ze werkt onder andere voor Klara bij de VRT Radiopodcel en bij De Universiteit van Vlaanderen. Ze volgde de radio-opleiding aan het RITCS en won de NTR podcastprijs met haar eigen radiodocumentaire ‘De Eenzame Uitvaart”. Céline werkte ook mee aan “Tot Aan De Maan en Terug”, een spraakmakende Vlaamse podcast die al verschillende keren genomineerd werd als beste podcast.

Roadtrip naar Auschwitz is een prachtig persoonlijk en tegelijkertijd groots verslag, waarin een brede en zeer informatieve geschiedenisvertelling verweven wordt met een ontroerend en teder familieverhaal. Zo overstijgt deze podcast de klassieke zoektocht, of de podcast als egodocument. De jury is onder de indruk van de hoeveelheid research die voor dit project gedaan werd. Daarnaast worden precies de juiste elementen uit de geschiedenis geselecteerd en gepresenteerd, zodat de luisteraar veel leert over Polen gedurende de Tweede Wereldoorlog (en de nasleep hiervan). Er komen veel en goede experts aan het woord. Mooie personages, sterke motieven (de traditie van eten, wat er doorgeven wordt van generatie op generatie) en voldoende humor. Bovenal vindt de jury deze podcast erg aangrijpend. De pijn en het leed van de oorlog worden op een krachtige manier verduidelijkt.

– Redactie Luisteren (Sara de Monchy (Voorzitter), Roeland de Trazegnies, Marjolein Knol, Marjolein Koster, Jeanne Geerken)