Soundtrack to a Coup d’Etat

Jazz en dekolonisatie zijn met elkaar verweven in deze historische achtbaan, genomineerd voor de Oscar voor Beste Documentaire Speelfilm, die de episode uit de Koude Oorlog herschrijft die muzikanten Abbey Lincoln en Max Roach ertoe bracht de VN-Veiligheidsraad te overvallen uit protest tegen de moord op de Congolese leider Patrice Lumumba.

Het is 1961, zes maanden na de toelating van zestien nieuwe onafhankelijke Afrikaanse landen tot de VN, een politieke aardbeving waardoor de meerderheid van de stemmen verschuift van de koloniale machten naar het Zuiden. Terwijl Sovjetleider Nikita Chroesjtsjov verontwaardigd op zijn schoen klapt over de medeplichtigheid van de VN aan de omverwerping van Lumumba, komt het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken in actie door jazzambassadeur Louis Armstrong naar Congo te sturen om de aandacht af te leiden van de door de CIA gesteunde staatsgreep.

Bekijk hier de trailer 

Nadat ik met mijn laatste speelfilm Shadow World (2016) de wereld was rondgereisd om de duistere realiteit van de internationale wapenhandel te documenteren, vond ik het tijd om me te verdiepen in de schaduwzijde van mijn eigen Belgische koloniale verleden. Shadow World legde bloot hoe de belangen van het militair-industrieel complex, wapenhandelaars, banken, mijnbouwbedrijven en politici verstrengeld zijn in een corporatocratie die uiteindelijk het buitenlands beleid bepaalt. Oorlog, en de constante dreiging ervan, blijkt een grote zwengel te zijn van wat de vrije markteconomie wordt genoemd.

Hoewel het nu algemeen bekend is dat België zich schuldig heeft gemaakt aan gruweldaden van historische proporties, werd er nog in bedekte termen gesproken over de periode rond de onafhankelijkheidsverklaring van Congo. Toen we acht jaar geleden met ons onderzoek begonnen, werd al snel duidelijk dat de gebeurtenissen van 1960 een afspiegeling waren van die van vandaag.

Terwijl ik me verdiepte in het materiaal, kwam ik verschillende historische figuren tegen die in de Belgische geschiedenisboeken als schurken werden bestempeld. Hoe meer ik echter over hen te weten kwam, hoe duidelijker het werd dat ze niet waren wie ons werd voorgehouden.

Een van de belangrijkste personages in het verhaal van Soundtrack to a Coup d’Etat is Andrée Blouin. Blouin, dochter van een Franse vader en een Banziri-moeder, was een gepassioneerd activiste, een begaafd redenaar en een belangrijke adviseur voor de leiders van de opkomende pan-Afrikaanse beweging. Ze geloofde dat een verenigd Afrika de beste weg was naar een echt onafhankelijk Afrika. Ze kwam naar Congo om te helpen bij de verkiezingscampagne van de Mouvement National Congolais van Patrice Lumumba. Daar startte ze een grote emancipatoire vrouwenbeweging die, hoewel vrouwen niet mochten stemmen, sterk bijdroeg aan Lumumba’s populariteit en hem uiteindelijk de positie van eerste premier van het pas onafhankelijke Congo opleverde.

Lees hier de hele toelichting 

Johan Grimonprez (1962, België) is een gerenommeerd filmmaker, multimedia-artiest en curator. Hij werd opgeleid in fotografie en mixed media aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten in Gent en behaalde later een MFA in Video & Mixed Media aan de School of Visual Arts in New York. Grimonprez kreeg internationale bekendheid met zijn film Dial H-I-S-T-O-R-Y, die in 1997 in première ging in Centre Pompidou en Documenta 10 in Kassel en werd bekroond als Beste Regisseur op het San Francisco International Film Festival.

Grimonprez’ werk kan worden gekarakteriseerd door een kritiek op de hedendaagse manipulatie van de media, waarbij hij gebruik maakt van uiteenlopende bronnen zoals documentair materiaal, found footage, historische items uit archieven, zijn eigen homevideo’s, nieuwsbeelden, reclame, videoclips en fragmenten uit Hollywoodfilms

Ruim een half jaar nadat in 1960 de onafhankelijkheid van de Belgische kolonie Congo is uitgeroepen, wordt Patrice Lumumba, de eerste premier van het Afrikaanse land, dood aangetroffen. Hij is vermoord onder nooit helemaal opgehelderde omstandigheden. Als de spanningen oplopen in Congo wordt de Amerikaanse jazzgrootheid Louis Armstrong er letterlijk op tournee gestuurd. Hij moet als bliksemafleider fungeren, om de aandacht weg te houden bij de betrokkenheid van de Amerikaanse veiligheidsdiensten.

In Soundtrack to a Coup d’Etat vervat documentairemaker Johan Grimonprez deze onverkwikkelijke geschiedenis in een soepele stroom van krantenkoppen, nieuwsbeelden, interviewfragmenten en toepasselijke citaten. Zo ontstaat een uitstekend gedocumenteerde reconstructie van een staatsgreep, die virtuoos wordt gepaard aan de muziek van Amerikaanse jazzmuzikanten zoals Armstrong, Dizzy Gillespie, Duke Ellington, Nina Simone en Thelonious Monk.

Hun dampende performances geven de film een emotionele onderlaag, zorgen voor een soms broodnodig intermezzo of fungeren als slagroom op de lang niet altijd smakelijke taart in deze lange, maar zeer knap gemaakte film over een cruciale gebeurtenis in de recente Afrikaanse historie, die één van de lelijkste kanten van de Koude Oorlog blootlegt en gezien de recente ontwikkelingen in Congo weer zeer actueel is.

– Redactie Kijken (Henk Bas (Voorzitter), Lies de Pauw, Marijntje Denters, Melissa Moens, Helmut Boeijen)