Redactie meestervertellers 2018

Voorwoord namens de redactie

In het jaar van de gele hesjes die niet tot bedaren te brengen waren, was in de verhalende journalistiek de sturende hand van de makers zichtbaar. We raden Emmanuel Macron dan ook aan om door te lezen. Sturen is natuurlijk niet nieuw in de journalistiek. Geen journalist kiepert plompverloren een bak vol feiten bij de lezer over de schutting. Hij of zij selecteert en ordent die feiten, waarbij de verhalende journalist een nog wat rijker gevulde gereedschapskist heeft dan de niet-verhalende journalist.

Meestal beperkt sturen zich tot de vorm. Door middel van scènes, dialoog, een spanningsboog en andere literaire stijlmiddelen verrijkt de maker het verhaal. De strekking ervan verandert niet. Maar in de producties van afgelopen jaar raakte het sturen meermaals ook de inhoud, viel op. Alleen al de top tien van 2018 bevat vijf verhalen waarin de maker in meer of mindere mate invloed uitoefende op de loop van de gebeurtenissen. Zo vroeg een maker zijn hoofdpersonage om excuses aan te bieden (De Bastaard). Een andere maker nam personages uit zijn verhaal mee naar Japan (Mr. Kaor). Weer een ander liet een vogel praten en door de stad wandelen (The Migrant). En wat te denken van de maakster die een muziekgroep neerzette in de flat waarvan zij de bewoners portretteerde, om die bewoners vervolgens op de muziek ervan te laten dansen? (Rabot). Klap op de vuurpijl was de maker die het zelf regelde en betaalde dat zijn hoofdpersoon in het Concertgebouw kon optreden (Wognum). Hier doen makers meer dan een scène van een documentaire overdoen omdat het licht even wat minder was. Ze gaan zelf meedoen of grijpen anderszins in in de werkelijkheid.

Wat vonden wij daarvan? Vooropgesteld: wij bekijken de wereld meer door een esthetische dan door een ethische bril, dus als we iets verhalend in orde vinden, mooi en knap gemaakt, selecteren we het, zolang ons geen berichten bereiken dat de maker dingen uit zijn of haar dikke duim heeft gezogen. Verder vinden we dat er gradaties en verzachtende omstandigheden zijn. Een vogel kan niet praten, dat is duidelijk, maar de vogel in The Migrant heeft deels een metaforische betekenis, dus dat die vertelt hoe het is om neer te strijken en opgejaagd te worden in een vreemde stad, is verdedigbaar. En dat een maker een hoofdpersoon vraagt om excuses te maken, gebeurt ook wel eens in een kritisch interview.

De discussie – want die was er wel degelijk – ging eigenlijk niet zo zeer over de ingrepen zelf als wel over wat de lezer/kijker/luisteraar daarvan meekrijgt. Het is iets anders dat je in de productie zelf de ingreep al ervaart dan dat je dat daar pas achteraf weet van kunt hebben. Wognum riep daarom de hevigste reacties op. In de documentaire zelf blijkt niets van het sturen door regisseur Tim Bary; pas door erover te lezen, kun je daar achter komen. Zo zei Bary op de website van 2Doc dat hij er niet vies van is iets te ensceneren en dat hij de scène in het Concertgebouw heeft bedoeld als fictie. ‘Als je als kijker niet door hebt dat het fictie is, dan mag wat mij betreft alles.’ Een mooi vertrekpunt voor een discussie, lijkt ons. Want verschaf je jezelf zo niet een artistieke vrijbrief op basis van zelf gecreëerde schimmigheid? Het was voor ons geen reden om de documentaire niet te selecteren, wel een extra reden om de sturende hand van de maker dit jaar als thema te agenderen.

Wat viel verder op in de oogst van 2018? Ten eerste dat die omvangrijk was. Meer verhalen dan ooit werden spontaan door makers en redacties ingezonden. De redactie bekeek al met al honderden producties. Net als een jaar eerder moest ‘lezen’ het meer hebben van de kranten dan van de tijdschriften. Zaten er in 2017 veel pareltjes bij ‘luisteren’ (radio en podcast), afgelopen jaar was de spoeling daar dunner. ‘Kijken’ viel op door een rijke schakering, met naast klassieke documentaires ook onderzoeksjournalistiek en historisch spitwerk, maar dit keer geen impactvolle producties als Schuldig. Bij ‘klikken’ bleek eens te meer dat er meer verhalende internetjournalistiek uit Nederland komt dan uit Vlaanderen, al moet aangetekend worden dat lezen, luisteren, kijken en klikken steeds meer door elkaar lopen, zodat we ons zelfs met deze generieke lemma’s soms voor indelingsproblemen geplaatst zagen.

Net als vorige jaren waren er duidelijke verschillen in de aard van de producties uit Nederland en Vlaanderen. Vlaamse makers omarmen graag verdwijnende fenomenen, het Antwerpen van vroeger bijvoorbeeld, of nummerborden van oude auto’s. Mijmerend en reflecterend, soms ronduit poëtisch, verkennen ze hun onderwerp op een stilistisch sterke manier. Uit Nederland komen meer actuele maatschappelijke verhalen, bijvoorbeeld over de onderkant van de arbeidsmarkt en misstanden in de zorg.

Toch vielen dit jaar juist uit Nederland producties op die zich van alles leken te hebben losgezongen. ‘Grommen bij Katy Perry’ en ‘Mr. Kaor’ zijn hier de duidelijkste voorbeelden van. Het eerste verhaal is bijna pijnlijk persoonlijk, het tweede grenst aan het absurde. Ze zijn bijzonder verteld, en actualiteit is in geen velden of wegen te bekennen.

Hoewel we blijven kijken naar de maatschappelijke betekenis van producties, we blij zijn dat onderzoeksjournalistiek en verhalende journalistiek elkaar steeds meer ontdekken en we alleen maar kunnen hopen dat er weer producties komen als Schuldig die de politieke agenda mede bepalen, zullen we het pure, tijdloze verhaal altijd blijven omhelzen.

We wensen u veel plezier met kijken, lezen, luisteren en klikken, maar ook met mengvormen en producties die u onmogelijk kunt categoriseren.

De hoofdredactie van Meestervertellers

Menno Bosma

Jacqueline Maris

Randy Vermeulen

Sietske van Weerden

Redactie 2018

 

Lezen

Menno Bosma

Peter Zantingh

Haro Kraak

Bram Vermeer

Mirjam Pool

Yelena Schmitz

Kaat Celis

Klikken

Sietske van Weerden

Joost Wilgenhof

Stephanie Bakker

Wouter Van Driessche

Luisteren

Jacqueline Maris

Wineke van Muiswinkel

Tom Hermans

Eva Moeraertl

Kijken

Randy Vermeulen

Misja Pekel

Maureen Ho

Anneleen Ophoff

Sam De Graeve