‘Ik heb je wel zien zitten, hoer’

Ze werd gebombardeerd door een anoniem account. Vileine berichtjes, de hele dag door. ‘Ju hebt geen vrienden.’ ‘Wu gaan ju pakken.’ Godlof was daar Giovanni.

Een vriendin kwam langs met bloemen. Een mooie bos was het: kop op meid, wilde ze ermee zeggen. Er was iets met Eva de laatste tijd, ze deed vreemd, afstandelijk. Toen de vriendin weg was, heeft Eva’s moeder het boeket helemaal uit elkaar getrokken. Eén voor één vlooide ze de bloemen door. Op zoek naar afluisterapparatuur, naar antrax, naar god weet wat. Dat is wat cyberstalking doet: onschuldige gebaren bestaan niet meer.

Stond er iemand aan de overkant van de straat op de stoep, ging Eva’s vader buiten staan om hem in de gaten te houden. Waren ze met het gezin wat gaan drinken, om even niet aan de terreur te hoeven denken, kwam er weer een ping binnen op de Blackberry: ‘Ik heb je wel zien zitten, hoer.’ En dan keken ze schichtig om zich heen. Hij zag ze, hij hield ze in de gaten, hij wist waar ze waren. Altijd. Overal.

Van hem wisten ze niets. Niet wie hij was, niet waarom hij dit deedVan hem wisten ze niets. Niet wie hij was, niet waarom hij dit deed. Eva wist alleen dat het was begonnen op een dag in april 2011. De zesde, dat vergeet ze niet licht. Ze was negentien en kreeg via een anoniem account op Twitter een linkje toegestuurd dat leidde naar een site over haar, haar naam was de domeinnaam, zij werd ‘hoer ‘ genoemd. Eva zat in de hiphop- en rapscene, ze zingt, ze nam wel eens een clip op. Ook de naam van haar label stond erop.

We hebben naaktfoto ‘s, stond er op die site, en filmpjes van Eva. Bij voldoende reacties zouden die online worden geplaatst. Ondertussen werd haar twitteraccount gebombardeerd door een anoniem account. Vileine berichtjes, de hele dag door.

‘Ju hebt geen vrienden.’ ‘Wu gaan ju pakken.’

Ze durfde amper nog naar buiten. Met een vriendin ging ze naar de politie. Terwijl ze daar zat, bleven de dreigmailtjes binnenrollen. Tientallen berichtjes, ze buitelden over elkaar heen. Kijk dan!, hield ze haar Blackberry omhoog. Maar de politie kon niet veel doen. Neem een ander mailadres, zeiden ze.

Seksadvertenties

Die avond trof haar vader zijn vrouw en dochter op de bank. ‘Totaal aangeslagen.’ Ze bleven komen: mailtjes, sms’jes, berichtjes op Twitter en op ping, anoniem en dreigend.

‘Heb ju ju documentaire al gezien? Fijnu zomervakantie en heb ju vaak genoeg in du stad zien lopen ju foto in je kleurenboxer staat online, wie zal zoeku zal vindu, leuk dat ju er weer bent op ping en twitter, ik volg ju en ik zal al ju profielen weer verwijderu ook hebben jullie cams die live staan zodra er verbinding wordt gemaakt.’

Wie deed dit? Misschien was het de jongen van de studio waar ze wel eens liedjes opnam. Leuke jongen, had een keer geprobeerd haar te zoenen en daar was ze niet van gediend geweest. Bij de politie noemde ze zijn naam, verder kon ze niemand bedenken. Met de politie sprak ze af om elk binnengekomen bericht meteen door te sturen, voor het dossier. Dat deed ze, ook al waren het er meer dan honderd op een dag. Het stopte nooit. Midden in de nacht, ‘s ochtends vroeg, het ging maar door. De berichtjes waren dan weer schunnig, dan weer bedreigend, dan weer gênant: seksadvertenties met haar nummer erbij, willekeurige pornofilmpjes, altijd de suggestie dat hij haar van nabij stond te beloeren, maar ook privéfoto’ van Eva naakt of Eva in lingerie.

Als het ene gezinslid het even van zich had afgezet, zat de ander er vol van, en dan ging het er toch weer over. Ontspannen werd onmogelijk. Zaten ze eindelijk ‘s avonds op de bank met een glaasje wijn, waren ze het nét heel even vergeten ‘ piep piep, ging er weer een telefoon.

‘Oowk een leuk filmpje van ju! Hoe zoudu ju ouders het vindu als ze ju zo zien?’

Ook de vader werd bestookt met berichten. Of hij zijn eigen dochter niet kende. Wat er mis was gegaan in de opvoeding ‘zo’n slet van een dochter die voor de camera uit de kleren ging’.

En dan volgden beelden die vaders liever niet zien van hun dochters.

Eva had wel eens naaktfoto’s en -filmpjes van zichzelf gestuurd naar een jongen die ze leuk vond. Er was eens een fotoshoot in lingerie geweest ‘iets met een sponsor voor een videoclip’. Privézaken, ze was er heus voorzichtig mee geweest. Nu lag alles op straat. Het hoort niet, zegt Eva’s vader, dat je met je dochter over haar seksleven moet praten op een leeftijd dat ze zelf haar weg aan het vinden is. Hij wilde het helemaal niet weten. Maar de sms’jes en pingberichten bleven hem informeren.

Ze bewaarden alles: sms’jes, e-mails en screenshots. Al was het maar om zichzelf wijs te maken dat ze greep op de situatie hadden. Vader René: ‘We probeerden alles in kaart te brengen. Plozen alles na, op zoek naar een aanwijzing. En maar redeneren.’

Verkrachting

Godlof was daar Giovanni. Eva had hem leren kennen via Twitter, in het echt groeide een vriendschap. Giovanni had verstand van computers, en toen hij hoorde dat Eva nare berichten ontving, wierp hij zich op. Eindelijk hulp.

Binnen een paar dagen was het bingo. Giovanni haalde een factuur boven water voor het gebruik van de server waar vanaf Eva werd gespamd. Via een valse naam en dito adres was die te herleiden tot Nordin, de jongen uit de studio die Eva had proberen te zoenen. Doe aangifte, adviseerde Giovanni, en dik het een beetje aan, zeg dat hij aan je heeft gezeten, dan nemen ze je tenminste serieus.

Giovanni vond een server in Berlijn en een site in aanbouw. Het zou een betaalsite worden met foto’s en filmpjes van Eva. Volgens de loggegevens had een indrukwekkende lijst mensen via die server informatie uitgewisseld: stuk voor stuk bekenden van Eva. Ex-vriendjes, jongens met wie ze wel eens had gezoend, een paar vriendinnen.

De paniek en het wantrouwen sloegen toe. Toen een vriendin haar hyves-account verwijderde, naar eigen zeggen omdat ze geschrokken was van de spam die over Eva werd verspreid, kon Eva alleen maar denken: jaja, of zit je ook in het complot en ben je bang dat we je zullen vinden?

Op de Berlijnse server vond Giovanni een plan van aanpak om Eva te ontvoeren en verkrachten. Op Koninginnedag zou het gebeuren. Een vriendin zou haar meelokken. Filmpjes van de verkrachting zouden op de server komen te staan.

Eva durfde het plan niet aan haar moeder te laten lezen.

Ze proberen me erin te luizen!Er stond: ‘Het is de bedoeling dat we niet te snel handelen. We hebben meer dan twintig mensen op haar ping die ons informatie kunnen verschaffen. […] Vriendinnen en klasgenoten zijn bereid om te helpen. Het is dus ook de bedoeling dat we eventueel iets in haar huis of kamer kunnen plaatsen waardoor we haar kunnen afluisteren. Dat kunnen dan die vriendinnen van haar wel doen. Een van haar vriendinnen heeft ons ook foto’s gestuurd dat Eva naakt is.

Het plan is dat we Eva meenemen maar het moet voorzichtig gebeuren. Dat kan als ze bij een vriendin is die met ons samenwerkt. […]

Eva vertrouwt ons en haar vriendinnen, dus dat maakt het makkelijk. We weten haar planning, de foto’s die verspreid worden lopen goed. Op Koninginnedag zal het makkelijker zijn om haar te pakken. Lukt het eerder, dan is dat ook prima.

Heb je Eva, zorg dan dat ze voorzichtig op locatie komt. Iedereen mag over haar heen, we filmen alles, onze gezichten worden weggehaald met een blur.

Haar vriendinnen kunnen haar ook uit laten kleden. Nooit direct met vriendinnen of klasgenoten praten, of namen noemen, alle acties die je uitvoert op de anonieme server, twitbeef.nl.’

Gekooid

In een aanval van machteloosheid belde René een officier van justitie die hij via via kende. Stuur alles wat je hebt, zei deze. De man schrok zich te pletter na bestudering van Renés archief: mapjes met twitterberichten, e-mails, screendumps, informatie over de server in Berlijn. Eva, zo luidde de analyse, was verstrikt geraakt in een circuit van mensenhandelaren, een netwerk dat voor de buitenwacht gezellige dingen deed met hiphoppende en rappende jongeren en via de achterdeur handelde in pornomateriaal van misbruikte meisjes.

De officier schakelde een gespecialiseerde politie-eenheid in. Die zette twintig rechercheurs op de zaak. En zo belandden ze in een slechte film. Eva mocht niet meer alleen over straat of met het openbaar vervoer. Haar moeder reed haar heen en weer naar school. ‘Ik was weer een klein kind.’ Ze kregen valse mailadressen en namen om met de politie te communiceren. Ze kregen een aparte status bij het alarmnummer: zodra ze belden, rukte een politieagent uit.

Op advies van Giovanni wiste ze iedereen uit haar ping en verwijderde ze haar accounts op Hyves, Facebook en Twitter. Afgesloten van normale tienercommunicatie sloot ze zich op in haar gekrompen sociale kringetje: haar ouders, haar broertjes en Giovanni.

Wie niet online is, bestaat niet, zeker in de muziek: internet is de kraamkamer van nieuw talent. Zonder Facebook miste ze van alles. Hyves gebruikte ze ook zakelijk: ze zette er nummers op die veel werden beluisterd, legde contacten met platenlabels.

Ergens in die tijd liep Eva door de dierentuin. ‘Dat ben ik,’ dacht ze toen ze de dieren zag. ‘Gekooid.’

De gevreesde Koninginnedag brak aan. Ze zaten thuis met het hek op slot, een paar vriendinnen kwamen solidair barbecuen in de tuin. Zegt er eentje: ‘Hé kom mee, Eva, gaan we lekker de stad in!’ Haar hart sloeg over. Ook gij, Brutus?

Renés breekpunt kwam een dag later. Ze waren Koninginnedag heelhuids doorgekomen, nu zou het afgelopen moeten zijn, maar hij wilde er nu niet aan denken, zijn zoons waren aan het hockeyen, hij stond naast het veld, de wind in zijn haar. En toen die piep in zijn broekzak.

‘Dagt ju dat het afgelopen was?’

Horoscooptechniek

Wat nou als het die jongen is die jullie helpt, had een rechercheur eens tegen René gezegd. De gedachte was eerder bij René opgekomen, maar ‘die jongen’ was dag en nacht voor ze in touw.

Och, Giovanni. Online was hij gevat en bijdehand, in het echt eenzelvig en stilletjes, maar reuze aardig, een paar jaar ouder dan Eva. Ze waren een keer in bed beland, hij was verliefd op haar, maar het was niet wederzijds, had Eva gezegd. Giovanni had zich snel hersteld van zijn gekwetstheid.

Ze proberen me erin te luizen!De stalker werd slordiger. Na wat prutsen vond René twee IP-adressen, die hij triomfantelijk aan de politie overhandigde. Mijn vader heeft iets gevonden!, juichte Eva tegen Giovanni. Maar die raakte in paniek: ‘Ze proberen me erin te luizen!’

Toen de politie Giovanni oppakte, wist ze al drie weken dat hij het was. Men wachtte op een heterdaadje. Maar het OM zei: pak hem op, nu, dit gezin gaat kapot. Dat klopte: bij Eva thuis sliep niemand meer normaal.

Al bij het tweede verhoor bekende hij.

Onmogelijk, zei Eva, toen ze hoorde dat de enige die ze nog vertrouwde haar kwelgeest was geweest. Later vielen de stukjes op hun plaats. Giovanni had eerder mensen opgelicht. Hij loog wel vaker. Dat hij artiest was, studio’s had, contacten in de muziekscene. Dingen waar jonge meisjes die beroemd willen worden gevoelig voor zijn.

Nee, hij had haar niet permanent in de gaten gehouden. Had algemeenheden gepingd: ‘Ik zag ju wel zitten.’ ‘Heb ju die rode auto niet gezien?’ De horoscooptechniek: je zit altijd wel ergens, rode auto’s zijn overal. Maar als je murw bent gebeukt, zoals Eva, ga je na zo’n bericht doodsbang achter de bank liggen met de lichten uit.

De rechtszaak, anderhalf jaar later, leek een film, zegt Eva. Alsof het over iemand anders ging. Hij zei dat hij haar een lesje had willen leren, maar ook dat het geen vooropgezet plan was. Hij had zich laten meesleuren.

De officier eiste twaalf maanden onvoorwaardelijk. Het werd de maximale werkstraf: 240 uur. ‘Je gaat,’ zegt de vader daarover, ‘minder genuanceerd denken over het rechtssysteem dan voorheen.’

‘Ik had gezegd dat er geen plaats voor hem was in mijn leven,’ zegt Eva. ‘Geen plaats? moet hij hebben gedacht. Let maar op. Hij had ons in zijn macht. Hij was onze held, we behandelden hem met egards.’

Uitlegsessie

Eva is nu 22, ze woont sinds kort op zichzelf, met vriendinnen. De eerste tijd na het stalken stortte ze zich op school, ze haalde alles. Nu voelt ze dat ze moe is. Tweeënhalve maand duurde de stalking, twee jaar later loopt ze nog steeds bij een psycholoog. Er is PTSS bij haar geconstateerd, nog steeds loopt ze niet graag alleen over straat. Ze heeft een vriend, maar kan geen seks met hem hebben ‘dan blokkeert ze. Ook daarvoor krijgt ze hulp.

Ze heeft een vriend, maar kan geen seks met hem hebbenZe is weer online, met mate. Ze is voorzichtiger geworden. Maar blijft nuchter: hoe groot is de kans dat zoiets haar nog een keer overkomt? Zingen doet ze nog wekelijks op zangles, maar veel lol heeft ze niet meer in de muziekscene. Het doet haar te zeer aan die donkere periode denken.

Voor de politie niets dan lof. Ze hadden een rechtstreekse lijn met de rechercheurs. Het prettige contact is gebleven. Het tofste vindt Eva dat na afloop een politieteam een uitlegsessie belegde voor haar vriendinnen. Eindelijk snapten ze waarom Eva zo raar had gedaan.

Soms voelt vader René zich schuldig: welke belangrijke zaken zijn blijven liggen omdat hun stalkingzaak ten onrechte voor mensenhandel werd aangezien? Een ‘normale’ stalking zou nooit zo groots zijn aangepakt. Misschien zijn er wel duizenden meisjes in de positie van Eva, die worden afgescheept met ‘neem maar een nieuw mailadres’. Op stalking staat een lagere straf dan op winkeldiefstal.

Aan de andere kant: de politie heeft er veel van geleerd, want cybercrime is relatief nieuw en rukt snel op. ‘Zij hebben er ook iets aan gehad. Ze gebruiken onze zaak nu als voorbeeld.’

Bij de deur wijst Eva’s vader: kijk, een spionnetje en een ketting op de deur. ‘Hebben we al die jaren nooit gehad. Maar nu wel.’

Uit privacy-overwegingen zijn de namen van alle betrokkenen gefingeerd.

Het begon met een politieberichtje over een Rotterdams meisje dat van een flat was gesprongen, omdat ze gepest werd via sociale media. Een ex-vriendje stuurde naaktfoto’s van haar rond. Het meisje overleefde. Vrij Nederland vroeg Karin een reconstructie te maken. Maar familie, vrienden, justitie en politie wilden niet meewerken. De voorlichter van het Openbaar Ministerie zette Karin op het spoor van een andere zaak van cyberstalking, die al was afgerond. Eva en haar vader wilden wel meewerken. Karin vroeg Sheila om mee te doen.

Cyberstalking is de keerzijde van een leven online, zegt Sheila Sitalsing. ‘Iedereen is de hele dag online. Je bestaat niet als je niet online bent. Dat is mooi, geweldig en prachtig, maar het biedt ook nieuwe, onverwachte mogelijkheden aan stalkers, pesters en criminelen. Word je daar slachtoffer van, dan moet je gedwongen offline – maar dan besta je niet meer. Dat is interessant.’

De Sitalsings lazen de processtukken en zetten koers naar het oosten van het land, mét lekkere broodjes voor hun gesprekspartners. Wat ook hielp om vertrouwen te kweken was van tevoren ‘heldere afspraken maken over tekstinzage, waar we ons aan hebben gehouden.’

Vooraf was duidelijk dat geen echte namen mochten worden gebruikt en het stuk geen aanwijzingen mocht geven over de identiteit van het gestalkte meisje, dat Eva werd genoemd. ‘Een naam die we vonden passen bij de persoon.’ Ook de andere gesprekspartners werden geanonimiseerd. Aan een ontmoeting met de dader wilde het Openbaar Ministerie niet meewerken.

Vader en dochter waren gemotiveerd voor een gesprek. Het voorval heeft hun leven jarenlang beheerst. ‘Het meisje wilde graag vertellen om leeftijdgenoten te laten lezen wat er zo maar kan gebeuren. De vader wilde slachtoffers een hart onder de riem steken.’ Het liefst hadden ze het meisje – nu een vrouw van 22 – en haar vader apart gesproken. Sheila: ‘Twee individuele interviews zijn te prefereren boven één gezamenlijk, omdat het risico bestaat dat gesprekspartners zaken voor zich houden. Maar de vader en haar dochter wilden samen het interview doen en daar zijn we uiteraard mee akkoord gegaan.’

Opvallend was hoe vrij vader en dochter spraken over intieme zaken als seks en naaktfoto’s. Karin: ‘Vooral het meisje was heel open. Het moeten ruimdenkende ouders zijn.’ Sheila: ‘Ik was onder de indruk hoe stabiel en rustig het meisje was. Het werd nergens heel emotioneel, ook al omdat de twee hun verhaal al meerdere keren bij politie en rechtbank hadden gedaan. De moeilijke dingen waren al uitgesproken. Het was verwerkt en de twee hadden er goed over nagedacht wat ze kwijt wilden.’ De bewuste sms’jes lagen keurig uitgeprint op tafel. Karin: ‘En ook wij hebben het zakelijk gehouden, met een bandje op tafel en een opschrijfboek en een lijst vragen.’

Na afloop van het gesprek werd thuis een bestand gedeeld via het internet. Karin tikte de tekst van het bandje uit, Sheila zette de structuur voor het stuk neer. ‘We werkten eigenlijk met vier handen aan de tekst.’ Daarbij ontstonden ‘geen grote conflicten’. ‘We respecteren elkaars schrijfstijl.’ Zo groeide het stuk.

Ze kozen bewust voor een chronologische opbouw. Sheila: ‘Het verhaal leent zich daar goed voor. Omdat er een voor betrokkenen tamelijk onverwachte wending in zit, is het mooi de lezer diezelfde rollercoaster door te laten maken.’ Dat het toch geen saai en-toen-en-toen-verhaal is geworden, komt door ‘gevoel en ervaring’. Karin: ‘We wilden niet te snel weggeven dat de goeierik de slechterik was. En het verhaal was van zichzelf al een soort thriller. Dat vroeg gewoon om deze vorm.’

Een andere afweging was welke scènes ze zouden kiezen. Sheila: ‘Voor een goed verhaal zijn details belangrijk; je moet scènes helemaal kunnen uitwerken. Daarom stellen we ook altijd vragen als: Wat had je aan? Wat voor weer was het? Wat voor ringtoon heeft je telefoon als een sms’je binnenkomt? Welke vriendinnen waren er die dag in je huis? Van de smaak ijs die je bestelde tot de kleur auto die voor je reed, het zijn details die nodig zijn om een verhaal sfeer te geven. Negentig procent gooi je weg tijdens het uitwerken, maar die overgebleven tien procent kunnen je verhaal precies de juiste sfeer geven.’ Karin voegt toe: ‘Bij zo’n groot achtergrondverhaal is sfeer allesbepalend.’

De Sitalsings hebben niet overwogen bepaalde informatie weg te laten. Sheila: ‘Omdat de vader en het meisje zelf weinig terughoudendheid toonden – ze zeiden nergens “dit moet je eigenlijk niet opschrijven” – voelden wij ons ook niet beperkt. We hebben alles gebruikt: de naaktfoto’s, de kift in de vriendengroep, alles wat nodig was om er echt storytelling van te maken.’

Ook de Sitalsings gebruikten een heel arsenaal aan stijlmiddelen om het verhaal kracht bij te zetten. Uitgesponnen details afwisselen met het comprimeren van gebeurtenissen om het verhaal vaart te geven. Lange zinnen om te vertragen en korte staccato zinnetjes om de spanning op te bouwen. Maar ook overbodige feiten in de ingewikkelde opsporingszaak weglaten. ‘Proberen in de huid van het meisje te kruipen.’ Zo werd er ‘heen en weer geschoven’. En aan het eind van de week was het klaar. ‘Geen enkel probleem.’

Samen schrijven levert een ander artikel op. ‘Als ik het alleen had geschreven, was het een ander stuk geworden’, zegt Sheila. ‘Er zit nu veel Karin in.’ ‘Karin’ staat dan voor inlevend, meer gevoel. Karin is empathischer, Sheila feitelijker en cynischer. In Karins woorden: ‘Sheila durft meer, is brutaler, ik aarzel meer.’ De combinatie van inlevend en brutaal leidde uiteindelijk tot een ‘whodunnit’ met een verrassende ontknoping.

Sheila Sitalsing werd in 1968 in Paramaribo geboren, maar groeide op in Curacao. Zij ging naar Rotterdam voor een studie Economie aan de Erasmus-universiteit. In 1993 begon ze haar journalistieke loopbaan bij het Rotterdams Dagblad, als stads- en regioverslaggever. Daarna volgde Elsevier, eerst als financieel journalist, vanaf 1998 als Brussels correspondent. In 2001 maakte ze de overstap naar de Volkskrant, naar de economieredactie, waar ze drie jaar later chef werd. Bij dezelfde krant ging ze in de politieke verslaglegging, tot ze in 2009 besloot te gaan freelancen. Terug naar haar roots, in Suriname. Twee jaar later werd ze columnist, weer bij de Volkskrant. Voor haar columns kreeg ze vorig jaar de Heldringprijs.

Karin Sitalsing (1976) studeerde communicatiewetenschappen en journalistiek en begon haar loopbaan als schrijvend journalist in 1998 op de binnenlandredactie van Elsevier. In 1999 begon ze als verslaggever bij hetFriesch Dagblad in Leeuwarden, waar ze deel uitmaakte van de regioredactie en onder meer de portefeuille ‘asielzoekers’ had. Ze schreef veel over de moord op Marianne Vaatstra. In 2005 werd ze correspondent Noord-Nederland voor de Volkskrant. Dit deed ze vijf jaar in vaste dienst, daarna als freelancer. Daarnaast ging ze schrijven voor bladen als Flow, Jansen, Viva Mama en haar eerste liefde Elsevier. Ook bedacht en maakte ze samen met collega’s pepernotenkookboek Maak van de Noot een Deugd, dat een Gourmand Award won voor het mooist geïllustreerde kookboek ter wereld van het jaar 2011. Momenteel schrijft ze onder meer voor Vrij Nederland, Panorama en de zaterdagbijlage Tijd van Trouw. Karin Sitalsing woont in noemt zich ‘journalist en noorderling’.

Sheila en Karin Sitalsing zijn nichten. Sinds kort schrijven ze af en toe samen. ‘We vinden het stoer: twee keer Sitalsing boven een verhaal. We vullen elkaar goed aan en we hebben geen tijd om het vaker te doen.’