De Meestervertellers van 2014
Moeders springen niet van flats
door Elena Lindemans, VARA
Het verhaal
Al lange tijd worstelt de moeder van Elena Lindemans met een ondraaglijk psychisch lijden. Maar omdat haar verzoek om euthanasie niet in behandeling wordt genomen, neemt ze het heft in eigen hand. Na overleg met haar vriend en haar kinderen besluit ze te springen van de Muntflat in Heerenveen.
Elena gaat terug naar de wanhoopsdaad van toen. Hoe tekende die sprong de levens van de anonieme toeschouwers, zoals de bewoners van de flat? Waarom konden of wilden haar artsen haar toen niet helpen? Zouden ze dat nu wel hebben gedaan.
Toelichting maker
Elena Lindemans: ‘Lange tijd heb ik gedacht dat ik te laat was met een documentaire over mijn moeders’ wanhopige zoektocht naar een humane dood. Tijdens de laatste maanden van haar leven was ik 25, net begonnen als verslaggever bij het televisieprogramma Kassa, en dacht weleens: eigenlijk zou ik dit allemaal moeten filmen. Maar ik kón het niet. Ze was op het laatst zo afgetakeld, zo moe, zo radeloos, zo anders dan de moeder die ik daarvoor had gekend. Ze wilde in die tijd ook niet meer gefotografeerd worden.
Toen ik negen jaar later in de krant las dat psychiatrisch patiënten nog steeds zelden euthanasie krijgen, wist ik dat daar een taak voor me lag. Ik moest hoe dan ook het drama van mijn moeder verfilmen, omdat ik zo het verhaal van een grote – verborgen – groep psychiatrisch patiënten met een chronische doodswens kon vertellen.’
Bang
‘Mijn zus schrok toen ik zei dat ik een documentaire wilde maken over onze moeder en riep: “Ik doe niet mee! Dat kan en durf ik niet, ik ben bang voor wat er bovenkomt.” Ed, de vriend van mijn moeder, was om diezelfde reden tegen. Als documentairemaker wist ik dat ik ze nodig had voor het verhaal; ik kon de film moeilijk beginnen met een monoloog van twintig minuten. Andere hoofdrolspelers waren er niet. Los daarvan had ik ook vragen die ik al jaren aan ze wilde stellen.’
Dicht bij elkaar
‘Twee kerstmissen later, inmiddels met geld van de VARA en NPO op zak, heb ik mijn zus en Ed toch weten te overtuigen. Wel spraken we af, dat ze zich tijdens de twee geplande draaidagen altijd konden terugtrekken. Gelukkig werden het waardevolle dagen waarin een hoop zaken duidelijker zijn geworden. Het heeft ons dichter bij elkaar gebracht.’
Kokhalsneigingen
‘Ik vroeg collega-documentairemaker Hetty Nietsch met me mee te gaan naar de Muntflat om de bewoners op te sporen, die destijds getuige waren geweest van mijn moeders sprong. Alleen al bij het idee om die kant op te gaan, had ik tien jaar lang kokhalsneigingen. Met gebogen hoofd liep ik nu over de galerijen van de flats – zonder camera wilde ik bewust nog niets in me opnemen.
De mensen die we ontmoetten, wilden meteen hun verhaal kwijt. Ik vroeg ze dat pas te doen als ik terug zou komen met mijn camera. Later heb ik ze nog een brief gestuurd, waarin ik schreef: “SPAAR MIJ NIET! Ik ben in eerste instantie journalist en daarnaast toevallig ook dochter van een vrouw die hier is gesprongen. Ik wil úw verhaal horen.”’
Oprecht blij
‘Na mijn zus, Ed en enkele flatbewoners moest ik ook mijn moeders artsen bereid vinden mee te werken. De huisarts van mijn moeder was met pensioen. Via LinkedIn zag ik dat hij als hobby’s ‘golfen’ én ‘levenseindevraagstukken’ had ingevuld. Hij was oprecht blij met mijn telefoontje. Ondanks dat vrienden en collega’s hem afraadden om zich op tv te laten interviewen, was hij na een kort gesprek overtuigd – “Ik sla de adviezen in de wind en doe mee.”’
Weigerpsychiater
‘De psychiater die mijn moeder de laatste twee jaar van haar leven behandelde, stelde zich heel anders op. Toen ik haar aan de lijn kreeg, zei ze tot mijn verbazing: “Oh ja, ik kan me er nog wel iets van herinneren” – alsof zoveel van haar patiënten zelfmoord plegen!? Ze weigerde haar medewerking omdat ze ‘er geen behoefte aan had’. Gelukkig wilde de psychiater aan wie ik het meeste wilde vragen – de man die besloot dat mijn moeder niet in aanmerking kwam voor euthanasie – zijn verhaal wél doen voor de camera.
Opvallend was dat alle artsen vooraf meteen meldden dat ze vanwege hun beroepsgeheim niet konden ingaan op mijn moeders dossier. Ze zouden daarmee het risico lopen zich voor het medisch tuchtcollege te moeten verantwoorden. Tijdens de opnames is het alleen maar over mijn moeders ziekte gegaan en heeft er nooit een haan naar gekraaid.’
Puur en rauw
‘Volgens sommigen nam ik een groot risico door met niemand voorgesprekken te voeren. Niet met mijn familie, niet met de flatbewoners, niet met de artsen. Een cameraman riep zelfs dat hij op deze manier de documentaire niet wilde draaien. Eindredacteur Kees Schaap vond dat het “een pure, rauwe film moest worden waarin ik als journalist, maar óók als dochter op zoek zou gaan naar antwoorden”. Uiteindelijk is dit nu juist de kracht van de documentaire geworden. De kijker hoort – tegelijk met mij – alles voor het eerst.’
Kilo’s kwijt
‘Van tevoren had ik al een beeld in m’n hoofd van hoe de film eruit zou moeten zien. Via internet kwam ik bij cameraman Aage Hollander terecht; in zijn manier van filmen zit hij soms ongelofelijk dicht op mensen. In Moeders springen niet van flats volgde hij regelmatig niet de bal – wie is er aan het woord? – met de camera, maar bleef hij hangen bij degene die luistert.
De tien draaidagen heb ik bewust binnen twee weken gepland. Ik moest geen tijd hebben om afstand te nemen. Kilo’s ben ik kwijtgeraakt in die periode: we – Aage en geluidsman Bram Meindersma en ik – zaten in een rollercoaster. Later vertelde Bram dat hij elke avond/nacht de heftige ervaringen van zich af moest componeren. Alle muziek die hij op die momenten schreef, is gebruikt in de documentaire.
Tot slot heeft editor Floor Rodenburg een flinke stempel op de film gedrukt. Alleen al door uitsluitend shots te willen gebruiken die vanuit mijn perspectief waren gemaakt. Als gevolg daarvan blijft de kijker dicht op de huid van alle hoofdpersonen zitten.’
Biografie
Elena Lindemans (1974) is journalist, documentairemaker en presentator bij de VARA. Haar veelgeprezen documentaire Moeders springen niet van flats leidde onder meer tot een hoorzitting in de Tweede Kamer over euthanasie in de psychiatrie.
Voor de documentaireserie De muur maakte Lindemans de aflevering over Belfast (2014). De serie won de TV Beelden Award 2015 in de categorie ‘Beste reportage en documentaire(programma)’.
In 2013 regisseerde Lindemans de documentaire Hallo Wereld, hier olieramp over de olieramp in Nigeria en in 2012 het documentaire-drieluik Vrijheid, gelijkheid en broederschap.
In het VARA-programma EZ (2014) gaat ze als onderzoeksjournalist/presentator op zoek naar antwoorden op economische vragen in het dagelijks leven.
Camera: Aage Hollander
Geluid: Bram Meindersma
Editor: Floor Rodenburg