Niemand die het ziet
door Mea Dols de Jong, Reijer Zwaan, Ester Gould, Chris Westendrop
Een geopolitieke thriller over de schimmige wereld van spionage, sabotage en desinformatie. De documentaireserie volgt vijf hoofdpersonen in Nederland, Oekraïne, Taiwan en Brussel die vastbesloten zijn de onzichtbare dreiging van hybride oorlogsvoering zichtbaar te maken.
Het verhaal
Toelichting maker
In Niemand die het ziet volgen we vijf hoofdpersonen die ieder op hun eigen manier de onzichtbare dreiging van sabotage, spionage en desinformatie zichtbaar proberen te maken. Via hen tonen we het schemergebied tussen oorlog en vrede. Het hoofdonderzoek in de serie gaat over de betrokkenheid van Nederlandse inlichtingendiensten bij een geheime operatie in Iran. Door het onderzoek te verbreden naar de schaduwstrijd in Oekraïne, Taiwan en Europa, en door heden en verleden te verbinden, wilden we een breed perspectief schetsen op deze nieuwe vorm van oorlogsvoering die ons allemaal raakt. In een tijd waarin het vertrouwen in democratische instituties en de journalistiek onder druk staat en waarin de waarheid onderdeel is van de strijd, is de serie tegelijk ook een ode aan het blijven graven naar de feiten.
Onzichtbare strijd zichtbaar maken
De grootste uitdaging voor ons was om een onzichtbare strijd – waar nauwelijks over gesproken wordt – zichtbaar te maken. We wilden een documentaire maken waarin je zelf kunt meemaken hoe het is om aan een digitale frontlinie te staan. Daarom hebben we ervoor gekozen een aantal mensen te volgen die dagelijks met die dreiging of de gevolgen van hybride oorlogsvoering te maken hebben. Het werkt nu eenmaal heel anders als je ziet hoe iets eraan toegaat dan wanneer mensen er alleen over vertellen. Zo kozen we de vijf verhaallijnen, die we ‘frontlinies’ noemden, waarin verschillende hoofdpersonen ieder op hun eigen manier te maken hebben met digitale en hybride dreiging.
Via de hoofdpersonen kregen we toegang tot werelden die normaal verborgen blijven – cruciaal ook voor de research. In de eerste plaats via Huib Modderkolk die we gedurende twee jaar mochten volgen in zijn Stuxnet-onderzoek naar een inlichtingenoperatie en aanval op een kerncentrale in Iran en die over wiens schouder we zicht kregen op de wereld van de inlichtingendiensten en hun veranderende rol in tijden van moderne oorlogsvoering. Maar ook via journalist Sevgil Musaieva en hacker Artem Starosiek in Oekraïne en door ‘digital defender’ Puma Shen in Taiwan kwamen we op plekken, en konden we dingen laten zien, die nieuw inzicht gaven in de hybride strijd. Europarlementariër Bart Groothuis toonde ons het hart van de Europese politiek en de geopolitieke machtsstrijd die wordt uitgevochten met moderne wapens als sabotage en beïnvloeding. Via hem volgen we de verwoede pogingen om onze democratie weerbaar te maken tegen de ondermijnende dreiging van hybride aanvallen.
Voor de documentaireserie kozen we in een vroeg stadium voor de vertelvorm van een journalistieke detective en een geopolitieke thriller ineen. Daarbij hebben we bewust veel aandacht besteed aan een gevoel van suspense. Samen met cameraman Jean Counet dachten we na over een manier om die spanning te vertalen naar concrete shots. Jean koos voor veel doorkijkjes, schaduwspel, het gevoel telkens benadrukkend dat er iemand stiekem meekijkt. Hij heeft de feel van de beste Scandinavische detectives vertaald naar de zoektocht van onderzoeksjournalist Huib Modderkolk waarbij van alles niet zichtbaar mócht zijn – zoals de identiteit van een voormalige AIVD-er – maar we toch de spanning voelen van deze schimmige wereld.
Dramaturgie en montage
Ook voor de dramaturgie en montage van de serie was het denken over de spanningsboog heel belangrijk. De vier afleveringen hebben een doorlopende verhaallijn: het Stuxnet-onderzoek van Huib Modderkolk. In die verhaallijn hebben we plottwists en cliffhangers zoveel mogelijk proberen te benutten, op weg naar de ontknoping van het onderzoek in de laatste aflevering. Tegelijkertijd kent iedere aflevering een eigen hoofdthema, waardoor de verhaallijnen uit de verschillende arena’s aan elkaar verbonden worden. Doel was om zo niet alleen voor thematische verdieping te zorgen, maar ook voor verrassende overgangen die de kijker geboeid en nieuwsgierig houden. Dat betekende ook een enorm ingewikkelde puzzel die we samen met de virtuoze editor Pelle Asselbergs – met veel vallen en opstaan – hebben gelegd.
Een serie als Niemand die het ziet kunnen we alleen maken dankzij een fantastisch team van researchers, camera- en geluidsmensen, editors, producers, een componist – en vele anderen. En, iets wat soms bijna vanzelfsprekend lijkt, maar het niet is: dankzij een publieke omroep die een complex onderwerp als hybride oorlogsvoering niet schuwt, die de serie grotendeels financierde en die ons ruim drie jaar lang alle ruimte bood om eraan te werken. Een serie die gaat over waarheidsvinding in een tijd dat de waarheid zelf onder vuur ligt, en over het belang van objectieve feiten voor een gezond publiek debat. Zo essentieel voor elke democratie, maar juist dat staat ook fundamenteel onder druk. Wij zijn in ieder geval dankbaar dat er een sterke publieke omroep is waar we bij BNNVARA het vertrouwen kregen om te werken aan dit project.
Biografie
Mea Dols de Jong studeerde filosofie en natuurkunde voor ze begon aan haar opleiding aan de Nederlandse Filmacademie. Haar afstudeerfilm If Mama Ain’t Happy, Nobody’s Happy won meer dan 27 internationale prijzen en belande op de longlist voor de Oscars.
In 2016 noemde Variety Mea Dols de Jong een van de ‘Top 10 European Filmmakers to Watch’. Sindsdien werkte Mea aan verschillende documentaires en documentaireseries die op meerdere filmfestivals te zien waren. In 2024 kwam onder haar regie de vierdelige documentaire serie Niemand die het Ziet uit.
Reijer Zwaan is documentairemaker en journalist, en samen met Ester Gould oprichter en eigenaar van productiehuis The Other Room. Samen regisseerden en coproduceerden zij de internationaal succesvolle documentaire Strike a Pose (2016). Recentelijk was Reijer als producent, researcher en eindredacteur verantwoordelijk voor de documentaireserie Niemand die het ziet en het bijbehorende impact- en educatietraject. Eerder werkte hij jarenlang bij het actualiteitenprogramma Nieuwsuur. Reijer studeerde politicologie in Amsterdam en New York.
Chris Westendorp is scenarist en regisseur voor film en televisie. Zo schreef ze als hoofdschrijver de tv-series Penoza, 7 Kleine Criminelen (met Jaap Peter Enderlé) en Santos. Voor de twee laatste series ontving ze de Gouden Kalf voor de beste TV-serie. Ze schreef de films Jongens (weer met Enderlé), een internationale gay-classic, Dorsvloer vol Confetti (Berlinale) en de in Istanbul gesitueerde Beraber. Daarnaast heeft ze een grote liefde voor documentaires en werkte als dramaturg met Ester Gould en Sarah Sylbing aan de prijswinnende documentaire-series Schuldig en Klassen.
Afgelopen jaar deed ze regie van Queerkamp en van Niemand Die Het Ziet. Voor ze naar de Nederlandse Filmacademie ging heeft ze de studie Communicatiewetenschap afgerond, met speciale interesse in journalistiek en censuur, waarna ze de Leergang Buitenlandse Betrekkingen bij Clingendael volgde.
Ester Gould is een vooraanstaande Nederlandse documentairemaker met Schotse roots. Zij begon haar loopbaan als researcher en scenarist; sinds 2005 regisseert zij zelf series en films. Zo maakte zij o.a. de geprezen bioscoopdocumentaires A Strange Love Affair with Ego (2015) en Strike a Pose (2016), evenals de spraakmakende tv-series Schuldig (Zilveren Nipkowschijf 2017) en Klassen (Amsterdamprijs voor de Kunst 2021) die veel maatschappelijke reuring teweegbrachten.
In 2016 werd zij, samen met Sarah Sylbing, uitgeroepen tot Journalist van het Jaar. Vanuit hun bedrijf The Other Room produceerde zij met Reijer Zwaan de vierdelige NPO-serie Niemand die het ziet en het bijbehorende impacttraject. Naast haar werk als regisseur en producent is zij regelmatig werkzaam als docent, spreker en regiecoach.
Toelichting redactie
